- Ta część powstała w latach 1821-22 w Kownie.
- Opublikowana po raz pierwszy w tomie „Poezji” w 1823 roku, obok poematu „Grażyna. Powieść litewska”, a także wiersza „Upiór” oraz II cz. „Dziadów”.
- Czas akcji utworu zamyka się w trzech godzinach, wieczorem „dopier co po wieczerzy” w Zaduszki.
- Czas akcji nie jest dokładnie określony, nie jest wiadomo który to rok.
- Miejscem akcji jest mieszkanie księdza greckokatolickiego.
- Ksiądz, wdowiec, mieszka samotnie z dziećmi.
- Do księdza przychodzi Pustelnik, Gustaw, jego dawny uczeń.
- Gustaw opowiada księdzu historię swego życia, swej miłości.
- Przełomowe momenty tej historii, tzw. pogranicza godzi odmierza zegar swoim biciem.
- pierwsza godzina to godzina miłości, w której Pustelnik (ksiądz nie rozpoznał w nim jeszcze swego ucznia) mówi o miłości romantycznej, jej boskim pochodzeniu i skutkach, mówi też o związanej z miłością śmierci, jej różnych rodzajach (o śmierci z miłości i o śmierci samobójczej),
- druga godzina to godzina rozpaczy, rozpoznany już przez księdza Gustaw wspomina swoje zmarnowane życie, buntuje się przeciw istniejącym stosunkom społecznym, uniemożliwiającym połączenie się dwojga kochanków węzłem małżeńskim, w końcu przebija się sztyletem, jednak nie pada,
- trzecia godzina to godzina przestrogi, ksiądz orientuje się, że Gustaw jest upiorem, ten zaś prosi księdza o zgodę na przywrócenie obrzędu dziadów, uroczystości przynoszącej ulgę duszom czyśćcowym.
- Mickiewicz stworzył w IV. cz. „Dziadów” wizerunek bohatera romantycznego.
- Pustelnik – Gustaw ma za sobą nieszczęśliwą miłość i spowodowany nią obłęd, ponadto cechuje go niechęć do otaczającego świata, samotny bunt przeciw przyjętym normom i stosunkom społecznym.
- Brak samoakceptacji doprowadza Gustawa do targnięcia się na własne życie, a to kolejna cecha bohatera romantycznego, który ginie śmiercią samobójczą.
- IV. Cz. „Dziadów” trzeba uznać za kolejną manifestację romantycznego światopoglądu poety.
- Wyraża się ona głównie w przeświadczeniu o istnieniu świata nadprzyrodzonego, który nie pozwala uzasadnić się racjonalnie oraz w możliwość wzajemnego przeplatania się świata żywych ze światem zmarłych.