Charakter średniowiecza wyznaczały następujące cechy:
- Uniwersalizm:
- zaznaczył się głównie w sposobie przedstawiania człowieka i jego stosunku do świata, podporządkowujący jednostkę ludzką Bogu i religii, co daje się zauważyć w głównych wzorcach osobowych, tj. świętego, ascety, doskonałego rycerza chrześcijańskiego, a także w tematach poruszanych przez literaturę i sztukę oraz w dominacji języka łacińskiego nad językami narodowymi.
- Indywidualizm:
- powodujący powstawanie pierwszych utworów w językach narodowych,
- indywidualizm stał w opozycji do uniwersalizmu, co dało się zauważyć w fakcie występowania dwóch kategorii języków, ciągle jeszcze dominującej łaciny oraz języków narodowych.
- Częste konfrontacje dwóch światów:
- zderzenie świata chrześcijańskiego z pogańskim.
- Poczucie jedności:
- jedność państw europejskich wynikająca z pogłębiania się różnić między Zachodem (Europą) i Wschodem.
- Zdominowanie życia przez rygorystycznie pojmowane wzorce osobowe:
- wynikały z tego nakazy moralno-obyczajowe, a także poczucie winy, kult cierpienia, lek przed grzechem, końcem świata, piekłem i Szatanem,
- życie ziemskie traktowane było jedynie jako byt marny, doczesny wstęp do życia wiecznego.
- Dualizm poglądów:
- pojmowanie świata w przeciwstawnych sobie rygorystycznie postrzeganych kategoriach dobra i zła, rozciągających się na wszystkie dziedziny życia,
- wynikały z tego bezustanne przeciwstawienia, np.
- Bóg – szatan,
- anioły demony,
- niebo – ziemia,
- dusza – ciało,
- wiara – wiedza,
- niebo – piekło,
- Bóg – człowiek,
- ludzie święci – ludzie potępieni,
- generalnie daje się zauważyć prymat wartości duchowych nad materialnymi.
- Dydaktyczny i moralizatorski charakter filozofii i literatury:
- polegał na wskazywaniu autorytetów etyczno-moralnych: Pisma Świętego, ojców Kościoła (np. św. Augustyna, św. Tomasza, św. Hieronima), świętych, ascetów itp.
- Naczelne wzorce osobowe:
- asceta,
- święty,
- bohaterski rycerz,
- idealny władca.
- Dominujące style w sztuce:
- romański,
- gotycki.