Zygmunt Krasiński jako syn carskiego dygnitarza nie mógł oficjalnie podpisywać własnych nazwiskiem tworzonych utworów i całe życie ukrywał się pod maską „bezimiennego poety”.
Także i „Nie-Boska komedia” ukazała się anonimowo w Paryżu w 1835 roku. Utwór powstał jednak wcześniej, bo już dwa lata wcześniej pisał o nim Krasiński Gaszyńskiemu, przewidując, że dzieło nie spodoba się nikomu, bo mało kto go zrozumie.
„Nie-Boska komedia” jest dramatem historiozoficznym, co oznacza, że zawiera filozoficzną interpretację dziejów. Utwór przedstawia moment historyczny, kiedy zwycięstwo odnosi zło, historią rządzi diabeł wcielony w poezję i rewolucję.
Poeta podjął problematykę aktualnych wówczas konfliktów społecznych, ale rozstrzygał je w sposób niejednoznaczny, co wiązało się z autorskim zamierzeniem przedstawienia uroku romantycznej poezji oraz walki dwóch pryncypiów społecznych, mających swoje specyficzne racje. „Nie-Boska komedia” nabrała dzięki temu cech utworu wizyjnego. Wieloznaczność wiązała się też z tytułami, ten pierwotny „Mąż” wskazywał na tematykę rodzinną (mąż jako małżonek) i społeczną (mąż jako polityk, mąż stanu). Tytuł ostateczny, nawiązujący do Dantego, przedstawia świat ludzkich usiłować, będących antyboskimi i szatańskimi.
We wstępie, w I części utworu, który poeta napisał poetycką prozą, przedstawił swe poglądy na temat poety i poezji. Poezja wg niego to piękno i prawda, poeta zaś to człowiek rozumiejący wszystkich, znający przeszłość i przyszłość, zawsze docierający do prawdy. Niestety, człowiek bywa ułomny, dlatego istnieje podział na poetę „nieszczęśliwego” (stanowiącego zaprzeczenie idealnych wartości poezji, ujawniającego prawdę jedynie pozornie) i „błogosławionego” (którego całe życie jest poezją, który kocha ludzi i ich rozumie). Te rozmyślania kontynuuje Krasiński w I i II części dramatu na przykładzie losów Męża i Żony. Końcowe wnioski nie sa jednak zbyt krzepiące, bowiem wg poety wielki artysta nigdy nie jest dobrym mężem czy ojcem.
W III i IV części dramatu poeta, poprzez postać hrabiego Henryka i jego starcia (ideowe i zbrojne)z klasowymi przeciwnikami, dokonuje oceny i rozrachunku z przeszłością i teraźniejszością własnej klasy. Przewiduje nieuchronność rewolucji, przedstawia poglądy na nowe klasy społeczne, które stanowią zagrożenie dla arystokracji, rozważa za i przeciw wyboru, objaśnia sens historii.
W końcowej części, zamykającej III część dramatu przedstawia stanowiska i racje arystokracji i ludu poprzez polemikę hr. Henryka z Pankracym. Zdaniem wielu badaczy literatury jest to jeden z najznakomitszych przykładów polemiki politycznej w polskiej literaturze. Obie przedstawione strony mają swoje racje. Pankracy (z grec. Wszechwładca) przedstawia nieuchronny koniec arystokracji, uważa że klasa ta skompromitowała się i czeka ją nieuchronna kara i niepamięć. Hr. Henryk broni arystokracji, podkreśla jej zasługi w obronie religii i wszechstronnego rozwoju, choć uświadamia sobie także prawdę o „zestarzeniu” się arystokracji.
Tragizm „Nie-Boskiej Komedii” oparł poeta na kontraście przekonań hrabiego Henryka i Pankracego, obaj bowiem mają rację krytykując się wzajemnie, stanowią przeciwległe bieguny buntu, jeden sprzeciwia się przeszłości drugi powstaje przeciw przyszłości. Niestety, obaj muszą zginąć jako przedstawiciele racji ułomnych i niepełnych, hr. Henryka zmieciecie rewolucja, Pankracego powali wizja Chrystusa, który karze szaleństwo ludzkiego buntu. W zasadzie moment, kiedy obaj uświadamiają sobie jednostronność własnych racji to też moment ich upadku, obaj po wypełnieniu zadania w świecie historycznym umierają samotni i potępieni.
W wstępie do III części , a także w trakcie wędrówki hrabiego przez obóz rewolucji, mamy charakterystykę tłumu oczekującego na rozprawę z arystokracją. Po jednej stronie mamy chłopów, rzemieślników, robotników, służbę dworską, a na przeciwko nich bankierów, szlachtę, kupców i fabrykantów. Obie zaś strony stają do klasowego starcia. Zdając sobie sprawę z nieuchronności rewolucji postrzegał ją jako najbardziej krwawą katastrofę ludzkości, przewidywał też, że „dawne zbrodnie” zastąpione zostaną nowymi, przekonany, że świat rozwija się poprzez przelew krwi, cierpienia oraz zniszczenie starych form społecznych.
Utwór jest dramatem o człowieku, o społeczeństwie, o walce klas, czyli o świecie ludzkim i historycznym. W poemacie, obok postaci z rzeczywistego świata społecznego występują siły nadprzyrodzone (widzialne i niewidzialne), wywodzące się ze sfery wyobrażeń chrześcijańskich, dzięki czemu „Nie-Boska komedia” nabiera cech dramatu fantastycznego (metafizycznego), który wykracza poza ramy świata materialnego.
„Nie-Boska komedia” ma formę otwartą, co potwierdza konstrukcja akcji w swoisty sposób rozproszonej, wielowątkowej, luźnej, operującej samoistnymi scenami, a problematyka bohatera skłóconego z rzeczywistością wiąże w całość wszystkie części dramatu. Elementem scalającym jest także nadrzędna rola narratora-twórcy, dlatego utwór stanowi przejrzystą, logiczną całość.
Podsumowując:
- poezja prawdziwa i fałszywa,
- Henryk, mąż, poeta, przywódca arystokracji,
- Pankracy, przywódca obozu rewolucjonistów,
- zderzenie równorzędnych racji,
- rewolucja jak siła niszcząca,
- Bóg wkraczający w historię ludzką.