- Pogląd wskazujący, że świat wędruje w określonym kierunku.
- Uważa, że wszystkie dziejące się zdarzenia służą realizacji z góry ustalonego planu.
- W tym kontekście wolność człowieka powinna być postrzegana jedynie jako złudzenie.
- Pojawia się np. w eseju Cz. Miłosza „Zniewolony umysł” 1953.