Tematy literatury pozytywistycznej

Praca	“Lalka”, “Nad Niemnem” (postulat pracy organicznej), “Marta”, “Emancypantki” (praca kobiet), “Szkice węglem” (praca u podstaw).
Ojczyzna (mit powstań)	Nad Niemnem” (mogiła powstańców” i wspomnienie powstania jako czas i miejsce sacrum), “Rota”, “Lalka” (wątek powstańczy w życiu Wokulskiego; mit i legenda epoki napoleońskiej oraz marzenia Rzeckiego), “Gloria victis” (nowela o powstaniu styczniowym), “Do młodych” A. Asnyka.
Miasto	Nowy temat polskiej literatury, który pojawia się w drugiej połowie XIX wieku. Miasto jako wielkie skupisko ludzi, staje się miejscem, w którym można obserwować reguły życia społecznego, rolę pieniądza, zaistniałej właśnie inteligencji i obyczajowość miejską, “Lalka” (Warszawa), “Dym”, “Mendel Gdański” (Warszawa), “Katarynka”, “Kamizelka”.
Dworek szlachecki	Znany w polskiej literaturze motyw (“Pan Tadeusz”).,Pozytywiści go jedynie kontynuują, “Nad Niemnem” (Korczyn, Olszówka, zaścianek Bohatyrowiczów), “Lalka” (Zasławek).
Wieś chłopska	Temat ten wprowadziło zainteresowanie pracą u podstaw i scjentyzm, Utwory ukazują zaniedbanie dzieci wiejskich, sytuacje i światopogląd polskiego chłopa. Motyw ten będzie już stale towarzyszył polskiej literaturze, a w formie ludomanii pojawi się w Młodej Polsce, “Szkice węglem”, “Antek”, “Janko Muzykant”, “Tadeusz”, “Placówka”.
Dzieci	W epoce pozytywizmu dziecko staje się pełnoprawnym bohaterem, a pisarze głośno mówią o jego krzywdzie “Nad Niemnem”, Poezje M. Konopnickiej, “W pustyni i w puszczy”, „Antek”, “Dobra pani”, “Janko Muzykant”, “Katarynka” “Anielka”, “Powracająca fala” (motyw miłości ojcowskiej).
Miłość	Trylogia, “Lalka” (miłość Wokulskiego), Poezje Asnyka (motyw “miłości niespełnionej”).
Historia	Zainteresowanie dawnymi czasami jako tłem lub tematem nie jest nowe (romantyczna fascynacja średniowieczem, renesansowa – antykiem). Rzetelną powieść historyczną wprowadził J.I. Kraszewski. Jego wielkim kontynuatorem jest H. Sienkiewicz, “Faraon” (czasy faraona Ramzesa XIII), “Krzyżacy” (XV wiek), “Quo vadis” (prześladowania pierwszych chrześcijan), Trylogia (Powstanie Chmielnickiego, Potop szwedzki, Wojna z Turcją).
Uroda natury	“Z Tatr” A. Asnyka, Liryki Konopnickiej, “Nad Niemnem”.
Filozoficzne rozważania o człowieku, życiu, przemijaniu	“Lalka”, Poezje A. Asnyka “Nad głębiami”.
Biedota miejska, proletariat	“Lalka”, “Dym”.
Emancypacja kobiet Kwestia żydowska	“Nad Niemnem”, “Emancypantki”. “Mendel Gdański”, “Lalka”.
Los emigranta, tułacza	“Latarnik”, “Za chlebem”.