„Kartoteka” Tadeusza Różewicza

  • Dramat powstał w latach 1958-1959,
  • Najpierw ukazał się w Dialogu” w 1960 roku,
  • W 1960 roku odbyła się premiera sztuki w Teatrze Dramatycznym w Warszawie,
  • Jako motyw powstania – Różewicz podawał chęć przedstawienia i oceny  własnego pokolenia.

  • Dramat składa się z luźnych scen,
  • Cechuje go dramaturgia otwarta, przedstawiane wydarzenia nie są połączone związkiem przyczynowo-skutkowym ani  chronologią,
  • Najmniejszy element  stanowi sytuacja, układ poszczególnych sytuacji przypomina kolaż, puzzle, gdzie poszczególne  cząstki  można wymieniać i przestawiać,
  • Ten rodzaj kompozycji sprawia, że utwór nabiera charakteru poetyckiej metafory, wyrażającej sytuację moralną człowieka we współczesnym świecie.

Tadeusz Różewicz nazywa swoje utwory realistycznym i poetyckim teatrem, a realne jest miejsce akcji (przeciętny pokój z najzwyklejszymi meblami), szczegóły z życia Bohatera (wspomnienia z dzieciństwa i okresu wojny). Realizm tkwi w szczegółach, jednak całość ulega zniekształceniu i przerysowaniu, ich obraz przypomina konwencję snu.

Kartoteka to inaczej uporządkowane  karty ewidencyjne, nieraz notatki na luźnych kartkach, które ktoś układa według jakiegoś schematu. . Tytuł utworu Różewicza można wiązać z:

  • kompozycją utworu (strzępy biografii Bohatera są fragmentami kwestionariusza, który dopełnia wyobraźnia, uwagi pojawiających się postaci, tworząc w ten sposób swoistą wersję ludzkiego życiorysu),
  • samym Bohaterem, pozbawionym indywidualności człowiekiem, Jedermanem – będącym zlepkiem cech wielu ludzi, stanowiącym osobnika reprezentatywny dla całego pokolenia.

  • Bohater to  jeden z pokolenia Kolumbów,
  • Jego bierna postawa jest skutkiem przeżyć wojennych,
  • Uosabia dramat rówieśników Różewicza (Bohater pochodzi z rodziny inteligenckiej, z własnoręcznie napisanego życiorysu wiadomo, że  urodził się w roku 1920), którym wojna odebrała młodość,
  • Walczył w Armii Krajowej,
  • Pierwsze lata komunizmu wykształciły w nim pewną uległość (“klaskał”),
  • Teraz manifestuje postawę abnegacji, absolutnej bierności, świadomości faktu, że jego życie ukształtowały wypadki absolutnie od niego niezależne, inni “układali kartotekę jego życia”.

W “Kartotece”  Różewicz obrazuje dramatyczną sytuację moralną człowieka we współczesnym  świecie, przypomina więc moralitet o destrukcji, o powolnym, ale nieuchronnym rozpadzie świata.