- Epoka oświecenia przyniosła gwałtowny rozwój publicystyki,
- Zaczęło się od ogromnej popularności czasopisma angielskiego “Spectator”,
- O rozkwicie publicystyki zadecydował fakt, że tego rodzaju wydawnictwa pozwalały myślicielom oświecenia dotrzeć do szerokiej rzeszy społeczeństwa,
- Głównym celem działaczy oświeceniowych stała się więc edukacja społeczeństwa,
- W Warszawie wydawane były różnego typu wydawnictwa,
- Obok gazet informacyjnych, od XVIII wieku ukazywały się czasopisma o charakterze naukowym oraz moralno-obyczajowym,
- Drukowały one reportaże, eseje, artykuły i felietony obrazowały najnowsze europejskie osiągnięcia naukowe i wspomagały w walce z konserwatywną szlachtą,
- Intensywnie rozwijała się także publicystyka polityczna.
- Za inicjatora publicystyki politycznej uważany jest Stanisław Leszczyński, autor politycznego traktatu “Głos wolny wolność ubezpieczający”.
- W tym okresie powstał również traktat Stanisława Konarskiego “O skutecznym rad sposobie”, wskazywany jako doskonałe dzieło publicystyczne, w którym autor prosto i logicznie wskazał drogi przebudowy kraju, odrzucając ideologię sarmacką, w tym reformę sądownictwa, wojska i parlamentaryzmu (zniesienie liberum veto).
- Znanym i cenionym publicystą był także Stanisław Staszic, nauczyciel synów ordynata Zamoyskiego, który wraz z rozpoczęciem obrad Sejmu Czteroletniego zamieszkał w Warszawie, zajął się pracą naukową i działalnością pisarską. Uznaje się go za ojca J rodzimej geologii. Ponadto – sprawował funkcję prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk, był członkiem Izby Edukacyjnej, współorganizatorem uniwersytetu w Warszawie i Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach.
- Napisał “Przestrogi dla Polski” i “Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” i postulował w nich: upaństwowienie szkolnictwa, wprowadzenie nauk dotyczących moralności społecznej, przedmiotów praktycznych, przyrody, historii, stworzenie republikańskiego rządu i nowej koncepcji narodu z uwzględnieniem wszystkich stanów, m.in. mieszczaństwa i chłopstwa, ograniczenie roli króla, zniesienie liberum veto, likwidację wolnej elekcji, zreformowanie armii.
- Hugo Kołłątaj (1750-1812) to doktor teologii, prawa i filozofii, jeden z najbardziej czynnych współpracowników Komisji Edukacji Narodowej (opracował plan rozbudowy szkół w całym kraju, zreformował Akademię Krakowską), ale przede wszystkim twórca nieformalnego zespołu publicystów, zwanego Kuźnicą Kołłątajowską, który odegrał dużą rolę w urabianiu postępowej
opinii publicznej i w walce z konserwatywnymi przeciwnikami Konstytucji 3 Maja. - Współpracowali z nim między innymi Franciszek Ksawery Dmochowski i Salezy Jezierski. Pozostawił po sobie wiele utworów publicystycznych, wśród których na szczególną uwagę zasługują:
- „Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym sejmie Anonima listów kilka” i „Prawo polityczne narodu polskiego”. Obydwa są projektami całości reform ustrojowych. Autor wysunął postulaty pokrywające się z dążeniami Staszica. Różnice stanowią jedynie szczegóły. W trakcie insurekcji kościuszkowskiej poglądy Kołłątaja uległy dalszej radykalizacji, co przejawiło się między innymi w docenieniu roli warstwy chłopskiej w kształtowaniu tradycji państwa.
Franciszek Salezy Jezierski (1740-1791) był jednym z najaktywniejszych działaczy Kuźnicy Kołłątajowskiej, ze względu na otwartość i śmiałość w wyrażaniu poglądów nazywano go “wulkanem gromów Kuźnicy”. Głównym dziełem Jezierskiego jest “Katechizm o tajemnicach rządu polskiego”. W postaci pytań i odpowiedzi, parodiujących zasady wiary, bezlitośnie odsłania wady państwa feudalnego.