|
Psychoanaliza |
Kierunek w psychologii i jednocześnie metoda leczenia ludzkich nerwic, lęków i patologii. Jej twórca, Zygmunt Freud, usiłował poprzez hipnozę, analizę snów, skojarzeń, a nawet pomyłek językowych dojść przyczyny, która chorobę wywołuje. Freud ustalił, że psychika ludzka składa się z trzech warstw:
Zderzenie owych warstw powoduje nerwice, patologie i kompleksy. Wśród popędów wpływających na człowieka Freud główną rolę przypisywał popędowi seksualnemu. Twierdził wręcz, że każde działanie ludzkie, np. twórczość literacka jest sublimacją (przetworzeniem i wykorzystaniem) energii seksualnej. Myśl Freuda doprowadziła do ciekawych koncepcji zarówno w sposobie kształtowania dzieła literackiego jak i sposobu jego interpretacji. |
|
Behawioryzm |
Kierunek w psychologii amerykańskiej, którego twórcy uważali, że człowieka można poznać tylko przez obserwację jego zachowania i postępowania. Badanie wnętrz człowieka, jego psychiki i uczuć – są nieskuteczne, gdyż nie podlegają obiektywnemu sprawdzianowi. Konsekwencją tego poglądu była literatura opisująca czyny bohatera, lecz nie wnikająca w jego psychikę. |
|
Egzystencjalizm |
Ruch literacki związany z filozofią zainicjowaną w pierwszej połowie XIX wieku przez S. Kierkegaarda. W latach czterdziestych rozwinięty we Francji dzięki twórczości J.P. Sartre i A. Camusa (“Dżuma”). Egzystencjaliści uznali, że jedyną prawdą jest fakt ludzkiego istnienia – egzystencji. Jednak fakt, że człowiek jest wolny (“Bóg i wieczne wartości to jedynie wymysł ludzkiej wyobraźni”) sprawia, że ma głębokie poczucie osamotnienia i niepewności. Przeżywa lęki, odczuwa własną słabość. Stąd w literaturze podjęcie kwestii konieczności dokonywania przez jednostkę wyborów w ścisłym powiązaniu z konfliktami i napięciami historii współczesnej. |
|
Katastrofizm |
Tendencja głosząca rychły upadek świata i zagładę kultury i cywilizacji ludzkiej. Dzieło Oswald Spengler “Zmierzch zachodu” (1922) – teoria narodzin, rozwoju i upadku kultury na wzór zjawisk biologicznych (“los ginącego Rzymu powtarza się wielokrotnie”) zdobyło szeroki rozgłos i sprawiło, że koncepcja katastrofizmu stała się bardzo modna.
Wcześniej o tendencjach katastroficznych można mówić w literaturze romantycznej (Z. Krasiński “Nie-boska komedia”), w Młodej Polsce (hymny Kasprowicza). W dwudziestoleciu międzywojennym katastrofizm był jednym z programowych założeń poetyckiej grupy “Żagary”. |