„A…B…C”
Joanna Lipska, skromna, nieśmiała i szlachetna córka wydalonego, ze względów politycznych, ze szkoły pedagoga, uczy języka polskiego dzieci biedoty miejskiej. Zdaje sobie sprawę z niebezpieczeństwa, ale poczucie użyteczności (praca jest przecież podstawowym kryterium decydującym o wartości człowieka), fakt, że choć minimalnie wspomaga brata w utrzymaniu domu, a przede wszystkim przeświadczenie, iż choć w najmniejszym stopniu przyczynia się do realizacji hasła “pracy u podstaw”, dodaje jej sił. Sąd skazuje ją za to na wysoką karę pieniężną. Brat z trudem zdobywa pieniądze na grzywnę i w obawie o przyszłość dziewczyny zabrania jej dalszej pracy. Ona jednak podejmuje ją na nowo, nie chcąc zawieść zaufania dzieci.
„Tadeusz”
Znakomicie zbudowana opowieść o jednym letnim przedpołudniu. Dwuletni Tadeusz, ukochany i jedyny syn parobka Klemensa i Chwedory, budzi się, je śniadanie i wychodzi z matką, która idzie do pracy. Gdy matka, pod bacznym okiem ekonoma, wykonuje przypadającą jej pracę w dworskim ogrodzie, znudzone bezczynnością dziecko oddala się i goniąc za barwnym ptakiem wpada do stawu i tonie. Kompozycja utworu oparta jest na kontraście pomiędzy nędzną egzystencją służby folwarcznej a luksusem, jakim otoczeni są ziemianie. Przesłanie wynikające z tekstu skierowane jest do szlachty: autorka apeluje o okazanie większego zainteresowania sprawami ludu wiejskiego, o polepszenie ich sytuacji materialnej i stworzenie warunków do wychowania dzieci.
„Gloria victis”
Drzewa poleskiego lasu opowiadają Wiatrowi historię zbiorowej mogiły powstańczej sprzed prawie półwiecza. Spoczywają w niej dwaj przyjaciele: młody przyrodnik Marcyś Tarłowski i przypominający Rzymianina Jagmin, którzy życiem przypłacili udział w powstaniu. Na ich wspólnej mogile stoi krzyż postawiony przez siostrę Marcysia – Anielę. Pamięć banalnej na pozór historii niesie Wiatr “w czas, w pamięcie, w serca” wraz z okrzykiem “Gloria victis!” – Chwała zwyciężonym! Nowela ta jest eksperymentem prozatorskim – opowieść oparta o antropomorfizację lasu i retrospekcje, wykracza poza ramy schematycznej noweli.