Utwory I. Krasickiego “Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” i “Pan Podstoli” zapoczątkowały rozwój nowoczesnej powieści polskiej.
“Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” wyrosły z doświadczeń Krasickiego jako eseisty. Utwór ma charakter pamiętnika, w którym szlachcic opowiada historię swojego życia. Część pierwsza ukazuje młodość Mikołaja, jego naukę w szkołach publicznych i pod opieką niekompetentnego guwernera, wyprawy do Paryża i nieudolne próby naśladowania tamtejszego życia. Zasadniczym celem Krasickiego było przeprowadzenie krytyki szlacheckiej edukacji. Poeta piętnuje sarmackie nieuctwo i ciemnotę, zacofanie umysłowe, niechęć do nauki, skłonność do wystawnego i zbytkownego życia.
W części drugiej autor umieścił akcję na fantastycznej wyspie Nipu. Panuje tu sprawiedliwość, ludzie zajmują się rolnictwem i plony dzielą równo, między siebie. Panuje wzajemne zrozumienie, miłość i szacunek. Są kultywowane tradycje. Widać tu wyraźne nawiązanie do myśli J.J. Rousseau. Krasicki postuluje powrót do natury, odnowę moralną, która winna doprowadzić do większej humanizacji stosunków międzyludzkich. Wychowany na nowo przez mistrza Xaoo Mikołaj odzyskuje wewnętrzny spokój i poczucie szczęścia, staje się ideałem godnym naśladowania.
W księdze trzeciej Mikołaj stara się wcielić w życie nauki swego mistrza. Wraca do kraju, osiada na folwarku i wiedzie żywot dobrego, pracowitego gospodarza, opiekuna chłopów i zaangażowanego w sprawy kraju obywatela. Utwór Krasickiego łączy w sobie cechy powieści współczesnej, utopijnej, przygodowej, satyrycznej i dydaktycznej.