Jan Kochanowski
(1530-1584)
Polski poeta renesansu, najznamienitszy autor staropolski, najwybitniejszy poeta ówczesnej Słowiańszczyzny, syn sędziego sandomierskiego, sekretarz królewskiej kancelarii Zygmunta Augusta, urodził się w Sycynie, zmarł w Lublinie.
W rozumieniu renesansowym był gruntownie (wszechstronnie) wykształconym humanistą.
Studiował w Akademii Krakowskiej (1544-1559), na protestanckim uniwersytecie w Królewcu (1551-1552) oraz Padwie (1552-1555). Zdobył wykształcenie filozoficzne i humanistyczne. W rozumieniu renesansowym był gruntownie wykształconym humanistą. Tworzył poezję zarówno w języku polskim, jak i łacińskim. Doskonale znał klasyczne wzorce, które twórczo naśladował.
Odniesieniem dla poety była poezja Horacego, od którego czerpał tematy i metaforykę oraz założenia filozoficzne, horacjańskie wzory wzbogacał treściami chrześcijańskimi, a także indywidualnym stylem obrazowania. Świetnie radził sobie z językiem ojczystym, uczynił z niego precyzyjne narzędzie wyrażania myśli.
Odbył szereg podróży, m. in. Do Włoch, Francji, Niemiec. W tym też czasie zaczął pisać w języku łacińskim, były to erotyki i drobne utwory epigramatyczne.
Po powrocie do kraju(1599) przebywał na kilku dworach magnackich, m.in. marsza łka J. Firleja, a bliższa znajomość i protekcja podkanclerzego P. Myszkowskiego sprawiła, że trafił na dwór królewski, a Zygmunt August nadał mu tytuł sekretarza (1564).
Włączył się w nurt polityki swym pisarstwem (Zgoda, Satyr, albo dziki mąż), z tego też okresu pochodzi Muza i dedykowane hetmanowi J. Tarnowskiemu Szachy. Jako sekretarz królewski uczestniczył w przygotowaniach do wojny przeciwko carowi Iwanowi Groźnemu (1568), historię złożenia przez księcia pruskiego hołdu polskiemu królowi przedstawił w Proporcu, albo hołdzie pruskim (1569).
Stosunki między Kochanowskim a polskim królem nie układały się zbyt dobrze, dlatego chęć kariery czy to świeckiej, czy kościelnej, oddalała się coraz bardziej (przez krótki okres był świeckim proboszczem w Poznaniu (1564) oraz Zwoleniu (1566), ale przynosiło to niewielkie dochody.
Zniesmaczony, porzucił dwór królewski (około 1574 roku) i osiadł w Czarnolesie, w 1574 roku ożenił się z Dorotą Podlodowską i wiódł życie ziemianina. Miał 6 dzieci, spośród nich troje, w tym ukochana Urszulk – ZMARŁO WE WCZESNYCM DZIECIŃSTWIE.
Po śmierci Zygmunta Augusta powrócił do życia publicznego, wziął udział w sejmie elekcyjnym w Warszawie (1575), zbliżył się też do kanclerza Stefana Batorego – Jana Zamoyskiego. Z okazji ślubu Zamoyskiego z K. Radziwiłłówną napisał tragedię Odprawa posłów greckich (1578 wydana, w tym też roku wystawiona na dworze Radziwiłłów pod Warszawą).
W 1579 roku ukazał się Psałterz Dawidów, 150 psalmów niezwykle urozmaiconych wersyfikacyjnie i stroficznie, który zyskał uznanie zarówno katolików jak i protestantów, nie było w nim bowiem akcentów ściśle wyznaniowych.
Ogromna popularność zdobyły Treny (1580), napisane po śmierci córek (młodszej Urszulki 1578 lub 1579 oraz starszej Hanny, między 1580-1583). Cykl 19 utworów zawierał dramat osieroconego ojca, Ale znalazły się w nich rozważania filozoficzne człowieka renesansu, który zwątpił w podstawy racjonalistycznego poglądu, choć jednocześnie, po przemyśleniach, uznał je za jedyne zdolne wyprowadzić go ze stanu rozpaczy.
Całe swoje życie poświęcił pisarstwu, obok utworów obszernych tworzył także drobne. Fraszki (wydane rok po śmierci poety) podzielone zostały na 3 księgi, a był to zbiór niezwykłych, frapujących, żartobliwych i świetnie napisanych drobnych utworów, pełnych dodatkowo liryzmu.
Ogromną różnorodnością treściową charakteryzują się także Pieśni J. Kochanowskiego (1586), wydane pośmiertnie w 2 księgach po 25 pieśni). Znaleźć wśród nich można liryki religijne (np. Czego chcesz od nas, Panie – 1562), liczne erotyki, pieśni refleksyjne podejmujące tematykę filozoficzną czy patriotyczne (np. Pieśń o spustoszeniu Podola).
Najbardziej znana jest Pieśń świętojańska o sobótce to cykl wierszy, wygłaszanych przez 12 panien, chwalących życie ziemiańskie.
Z innych utworów warto wspomnieć poemat epicki Jezda do Moskwy (1583), poświęcony hetmanowi K. Radziwiłłowi, O Czechu i Lechu historyja naganiona, rodzaj krytyki kronikarskich legend, Apoftegmata, zbiór prozaicznych anegdot o ważnych osobistościach z czasów poety.
Jan Kochanowski zmarł niespodziewanie, podczas pobytu w Lublinie, gdzie załatwiał sprawy rodzinne w trybunale i uczestniczył w obradach sejmu. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Lublinie, później ciało poety przewieziono i pochowano w kościele w Zwoleniu.
Twórczość Kochanowskiego zajmuje wysoką pozycję nie tylko w literaturze staropolskiej, co zawdzięcza artystycznej doskonałości języka, umiejętności łączenia tradycji antycznej i chrześcijańskiej oraz swym poglądom – głosił epikurejska radość życia, ale zalecał również sceptycyzm i postawę stoicką.
Znał swoją wartość mówiąc:
I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy,
gdzie dotychmiast nie było znaku polskiej stopy…