Postawy stanowią centralną część indywidualności człowieka. Termin „postawa” wprowadzony został do nauk społecznych przez Wiliama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego we wstępie do „Chłopa polskiego w Europie i Ameryce” na oznaczenie procesów indywidualnej świadomości, determinujących zarówno aktualne, jak i potencjalne reakcje człowieka wobec świata społecznego. Autorzy ci proponowali, by pojęcie postawy uczynić centralną kategorią teoretyczną psychologii społecznej. Jak rzadko która, propozycja spotkała się z pozytywnym przyjęciem. Wraz z rozwojem badań następowało coraz większe różnicowanie się samego pojęcia postawy, które stosowane jest powszechnie w wielu dziedzinach nauki i życia, a rozumiane jest wielorako. Wieloznaczność ta wynika głównie stąd, iż było ono i jest stosowane w wielu dziedzinach nauki , np. filozofii, psychologii, socjologii, anatomii w odniesieniu do różnych stanów i w związku z różnymi teoriami naukowymi (T. Mądrzycki, 1977).
Allport (za Mądrzyckim, 1977) pojęcie postawy definiuje przez stan gotowości. Gotowość do reagowania jest według niego pojęciem nadrzędnym w stosunku do pojęcia postawy i równorzędnym z pojęciem tendencji ukierunkowującej. Poza postawami do stanów gotowości czy tendencji ukierunkowujących zalicza autor również cechy.
Postawa podobnie jak cecha stanowi system neuropsychiczny. Postawy nie są jednak tożsame z cechami, gdyż pomimo podobieństw istnieją między nimi różnice. Przedstawienie tych różnic ukazuje dokładniej, czym jest postawa według Allporta.
- Postawa ma wyraźnie określony przedmiot odniesienia- dotyczy zawsze kogoś lub czegoś. Cecha natomiast nie ma takiego określonego przedmiotu odniesienia.
- Postawy mogą być specyficzne lub ogólne, podczas gdy cechy są zawsze ogólne.
- Postawy zwykle oznaczają akceptację lub odrzucenie, są przychylne lub nieprzychylne, cecha natomiast nie ma tak wyraźnego ukierunkowania.
Mimo długoletniej historii stosowania pojęcia postawy w psychologii społecznej, nie jest ona jednoznacznie zdefiniowana. W jednych definicjach znajdują się odniesienia do liczby komponentów przypisywanych postawie, w innych – związki z różnymi koncepcjami teoretycznymi ( J. Kossewska, 2000).
- Wojciszke definiuje postawę w następujący sposób: postawą wobec dowolnego obiektu (przedmiotu, zdarzenia, idei, innej osoby) nazywamy względnie stałą skłonność do pozytywnego lub negatywnego ustosunkowania się człowieka do tego obiektu. Ustosunkowanie to może mieć charakter zarówno emocji, jak i mniej lub bardziej chłodnej oceny obiektu. Określenie czyjejś postawy wobec jakiegoś obiektu oznacza umiejscowienie człowieka na dwubiegunowym kontinuum ustosunkowania do tego obiektu, rozciągającym się od stosunku skrajnie negatywnego (całkowite odrzucenie obiektu) do stosunku skrajnie pozytywnego (całkowita akceptacja obiektu)(B. Wojciszke, 2000).
Według Nowaka termin „postawa” można zdefiniować jako ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszących tym emocjonalno-oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowana się wobec tego przedmiotu.
Autor uważa, iż postawa jest zawsze postawą wobec czegoś, jest więc subiektywnie odniesiona do pewnego przedmiotu. Przedmiotem postawy może być pewien jednostkowy obiekt materialny czy pewien konkretny, jednostkowy człowiek, np. ojciec czy ulubiona zabawka. Może też w grę wchodzić postawa wobec pewnej klasy przedmiotów-historycznie czy uniwersalnie pojmowanej. Pewne zdarzenia , jak np. ostatnia wojna światowa mogą być przedmiotem postawy, jak również pewne sytuacje, np. pozycja społeczna , jaką człowiek zajmuje. Mogą być to również, rzecz jasna, całe klasy takich sytuacji – wojny w ogóle lub też ogół sytuacji polegających na tym, iż pewni ludzie znajdują się w sytuacji społecznie upośledzonej (S. Nowak, 1973).
Interesujące ujęcie postawy zaproponował S. Mika. Autor zdefiniował postawę jako względnie trwałą strukturę, złożoną z elementów poznawczych, emocjonalnych, behawioralnych (dyspozycji do zachowania się wobec przedmiotu lub klasy przedmiotów). Według niego postawa przejawia się również w dyspozycji do wystąpienia tej struktury (S. Mika, 1984).
Jak już wspomniano na wstępie tego rozdziału, słowo postawa jest używane powszechnie i charakteryzuje się wielością znaczeń. Wszystkie definicje są na swój sposób zbliżone, chociaż ich autorzy używają innych określeń do oceny postawy. Ta wieloznaczność powoduje, iż termin ten nie jest jednoznacznie definiowany. Choć są pewne odstępstwa i różne koncepcje to prawie wszyscy teoretycy podkreślają, że postawa to przede wszystkim dyspozycja do pewnego typu zachowań, do myślenia, do odczuwania i ogólnie mówiąc do odbierania czegoś, co nazywa się przedmiotem postawy.
Jako podsumowanie powyższych rozważań, dotyczących terminu postawa warto zacytować Mądrzyckiego , który stwierdza że postawa może być rozpatrywana jako organizacja intelektualna, uczuciowo-motywacyjna i behawioralna jednostki.
W obydwu tych przypadkach jest traktowana jako złożona zmienna. Rozpatrując postawy człowieka, łączymy ze sobą te zjawiska, które były sztucznie oddzielone w psychologii dawnej. Takie całościowe podejście jest bardziej bliskie rzeczywistości, a stąd bardziej przydatne praktycznie (T. Mądrzycki, 1977).
M.D.