Niezwykle ważnym zadaniem dla samorządów, nadzoru pedagogicznego, dyrektorów szkół, nauczycieli jest tworzenie nowoczesnych bibliotek szkolnych jako centralnych i najważniejszych pracowni ogólnoprzedmiotowych w szkole. Biblioteki szkolne są integralną częścią szkół, a tym samym realizują zadania zapisane w podstawie programowej kształcenia ogólnego, a zwłaszcza pomagają w nabywaniu przez uczniów umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, a także rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.[1]
Biblioteka w dotychczasowym znaczeniu rozumiana jest jako centrum informacji, które gromadzi materiały głównie piśmiennicze, rzadziej audiowizualne i multimedialne dobierane pod kątem potrzeb wychowawczych szkoły, realizacji programów nauczania poszczególnych przedmiotów i ścieżek dydaktycznych oraz pod kątem potrzeb i zainteresowań czytelników. Nierzadko zdarza się tak, że owe zbiory, kompletowane przez lata i w zależności od możliwości, głównie finansowych, danej biblioteki, tracą na aktualności i atrakcyjności, jako źródła informacji przydatnych z punktu widzenia zarówno ucznia, jak i nauczyciela.
Idea przekształcania bibliotek szkolnych w centra dydaktyczne szkoły, pojawiła się w polskiej prasie pedagogicznej znacznie wcześniej niż reforma edukacji. O przekształcaniu bibliotek w centra dydaktyczne mówi się od lat osiemdziesiątych.[2] Tradycyjne widzenie biblioteki szkolnej łączy ją głównie z gromadzeniem książek, głównie lektur i wypożyczaniem ich do domu. Rzadko bibliotekę kojarzy się z czytelnią jako miejscem cichej pracy ucznia, z dostępnym księgozbiorem podręcznym, gdzie uczniowie nabywają umiejętności poszukiwania, opracowania i selekcjonowania informacji.
Nowe spojrzenie na bibliotekę jako na Szkolne Centrum Dydaktyczne nie jest tylko zmianą nazwy biblioteki, czy poszerzeniem jej funkcji, ale wiąże się ze zmianą dydaktyki szkolnej. Reforma szkolnictwa, zakładając odejście od nauczania encyklopedycznego na rzecz kształtowania umiejętności, nawiązuje do założeń dydaktyki generatywnej.[3]
Biblioteka szkolna w zreformowanej szkole powinna pełnić rolę pracowni ogólnoprzedmiotowej – wspomagać realizację programów nauczania i wychowania, edukację kulturalną i informacyjną uczniów oraz służyć kształceniu ustawicznemu nauczycieli. Powinna być centrum dydaktycznym szkoły, które służyłoby udzielaniu pomocy w nabywaniu przez uczniów umiejętności poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną, a także rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań.[4]
Reforma systemu edukacji przewidziała cały szereg nowych form pracy uczniów: nauczanie zintegrowane, pracę grupową czy zajęcia prowadzone metodą projektową. Tego rodzaju metody pracy wymagają odpowiedniego wsparcia technicznego. Burzliwy rozwój technologii informacyjnych sprawił, że nauczyciele i uczniowie mają coraz łatwiejszy dostęp do nowych narzędzi takich jak multimedia i Internet. Najczęściej jest to dostęp w pracowni komputerowej, w czasie zajęć z informatyki. Rzadziej są to lekcje innych przedmiotów z wykorzystaniem metod i narzędzi informatyki. Niezwykle rzadko uczeń może skorzystać w szkole z komputera i mieć dostęp do sieci poza lekcjami, w pracy własnej.
Wypróbowaną metodą działania jest umieszczenie komputerów w bibliotece, a właściwie w czytelni i przekształcenie jej w Multimedialne Centrum Informacji. Czytelnia jest dobrym miejscem do ulokowania centrum. Jest tam cały szereg tradycyjnych źródeł informacji: książki czasopisma, encyklopedie, jest miejsce, gdzie można pracować. MEN – Wydział Informatyki proponuje[5], aby na początek wyposażyć je w cztery multimedialne komputery z przykładowymi programami multimedialnymi, połączone w sieć lokalną, z szybkim dostępem do Internetu i drukarką. Będzie to zalążek Multimedialnego Centrum Informacji.
Przemiany w modelu szkoły podnoszą rangę biblioteki szkolnej. Staje się ona pracownią ogólnokształcącą i interdyscyplinarną, ośrodkiem informacji dla młodzieży, nauczycieli i rodziców. Służy realizacji programu nauczania i wychowania oraz przygotowuje uczniów do korzystania z książek i ośrodków informacji.[6]
Przy udziale biblioteki szkolnej realizowane są funkcje szkoły w stosunku do uczniów: kształcąco-wychowawcza, opiekuńczo-wychowawcza, diagnostyczno-prognostyczna, kulturalno-rekreacyjna. Aby te funkcje szkoły były odpowiednio realizowane, konieczna jest współpraca biblioteki szkolnej z nauczycielami poszczególnych przedmiotów, dyrekcją szkoły i rodzicami na wielu płaszczyznach. W bibliotece, odbywa się część zajęć, które korelują z lekcjami z edukacji czytelniczej i medialnej lub na których jest wykorzystany księgozbiór biblioteczny. Poprzez takie zajęcia nauczyciele współpracują z biblioteką w przygotowaniu uczniów do korzystania z informacji bibliotecznej, w rozwoju kultury czytelniczej oraz wdrażaniu do samodzielnych poszukiwań bibliotecznych i bibliograficznych. W ten sposób realizuje się samokształcenie uczniów.
Pedagodzy, znając księgozbiór biblioteki, wspomagają bibliotekę w reklamowaniu nowości uczniom oraz polecają literaturę poszerzającą ich wiedzę wyniesioną z lekcji. Szczególna rola przypada tu nauczycielom polonistom. Uczniowie, w zależności od poziomu klasy, zdobywają umiejętności korzystania z różnego rodzaju słowników i wydawnictw encyklopedycznych, samodzielnie zdobywają wiadomości na podany przez nauczyciela temat. Poprzez taką formę zajęć wdraża się 7 kompetencji europejskich: docieranie do źródeł, uczenie się, poszukiwanie informacji, komunikowanie się, doskonalenie się, współpracę i działanie.
Znaczącą rolę w pracy bibliotekarzy szkolnych odgrywa współdziałanie z wychowawcami klas. Razem analizowane jest czytelnictwo. Bibliotekarki zapraszane są na godziny wychowawcze, doradzają młodzieży w sprawach zakupu książek wskazując na pozycje o charakterze wychowawczym, poznawczym i moralnym. Taka współpraca ułatwia nauczycielom poznanie zainteresowań młodzieży. Wzrasta także znaczenie biblioteki, staje się ona centrum uwagi uczniów i nauczycieli. Odpowiednią literaturą, pomocną w wychowywaniu dzieci, biblioteka powinna również proponować rodzicom.
Zmiany przekształcające tradycyjną pracę bibliotekę zależą w dużej mierze od aktywności i zaangażowania samych nauczycieli – bibliotekarzy. Biblioteki, aby właściwie prowadzić działalność informacyjną i kulturalną stoją przed koniecznością gromadzenia, opracowywania i udostępniania nie tylko książek i czasopism, ale również dokumentów zaliczanych do zbiorów specjalnych.
Różnorodność dokumentów zgromadzonych w bibliotekach, zdeterminowały kierunki i formy ich działalności w taki sposób, aby w dalszym ciągu pozostać atrakcyjną, potrzebną i użyteczną placówką danej społeczności. W małych ośrodkach miejskich, w niewielkich społecznościach lokalnych, jaką jest na przykład szkoła, taka placówka niejednokrotnie pełni funkcję centrum kulturalnego i umysłowego – jest instytucją interdyscyplinarną.
[1] Podstawy programowe wg Ustawy o systemie oświaty z dnia 7 września 2001 r. ze zm.
[2] J. Dałek Projekt multimedialnego centrum informacji w bibliotece liceum. „Biblioteka otwarta” 2001 nr 2, http:// www.biblioteka.edu.pl/biuletyn/002//02.html
[3] Głównym zadaniem dydaktyki generatywnej jest rozwijanie umiejętności samodzielnego uczenia się, a zadaniem nauczyciela jest nie przekazywanie wiedzy, lecz nauczanie umiejętności uczenia się. Aby uczeń mógł uczyć się samodzielnie , musi znać program i zakres tego nauczania .
[4] M. Drzewiecki, Biblioteki szkolne u progu nowego stulecia. Tendencje w świecie bariery w Polsce, „Biblioteka w Szkole” 1995 nr 3.
[5] Ministerstwo Edukacji Narodowej o bibliotekach. ”Biblioteczka Reformy” nr 25 Warszawa 2000.
[6] J. Andrzejewska, Bibliotekarstwo szkolne: teoria i praktyka. T. 1. Organizacja biblioteki. Warszawa 1996 s. 28.
Milena P.