Św. Bernardyn ze Sieny urodził się w Massa Marittima w 1380 roku. Studiował w Sienie prawo, które ukończył w 1399 roku. Do zakonu franciszkańskiego wstąpił w 1402 roku. Wyświęcony na kapłana w 1404 roku stał się przywódcą reformy zakonnej.
Jako wybitny kaznodzieja działał w Italii w celu propagowania obserwy franciszkańskiej. W 1421 roku pełnił urząd wikariusza generalnego obserwatorów prowincji toskańskiej i prowincji św. Franciszka. W latach 1428-1442 był wikariuszem generalnym franciszkanów obserwantów. Szerzył nabożeństwo do imienia Jezus i zakładał bractwa. Posługiwał się emblematem IHS, który miał zwyczaj ukazywać wiernym po kazaniu. Od jego imienia wywodzi się nazwa polskich obserwantów franciszkańskich zwanych „bernardynami”[1]. Zmarł w 1444 roku.
Zachowała się bogata ikonografia św. Bernardyna ze Sieny. Przedstawiono go w habicie franciszkańskim, z księgą i tarczą dekorowaną napisem IHS otoczonym promieniami. Twarz o ciemnej karnacji uderza harmonijnością rysów oraz wnikliwym, lecz łagodnym spojrzeniem oczu wpatrujących się w widza. Oś wertykalną obrazu wyznacza pionowe ramię krucyfiksu, który Święty podtrzymuje prawą ręką lekko wzniesioną ku górze. Lewa dłoń otwarta szeroko dotyka grzbietu ksiąg leżących na blacie stołowym. Centralnym akcentem kompozycyjnym tej części obrazu jest niewątpliwie ciemna, prostokątna tabliczka z monogramem „IHS”, obwiedziona delikatnymi liniowymi ornamentami koloru czerwonego, którą podtrzymuje stojący obok aniołek. Nad plakietką znajduje się otwarta, nieduża książka z krawędzią kartek koloru purpurowego. W dolnej strefie obrazu widnieje inskrypcja: DIVO BERNARDINVS SENENSIS (Święty Bernardyn Sieneński)[2].
Do istotnych atrybutów św. Bernardyna należą także trzy mitry i pastorał, symbole odmowy przyjęcia godności biskupiej[3]. Atrybuty te posiadają głębokie uzasadnienie w życiu i działalności tego znakomitego kaznodziei i reformatora Zakonu Braci Mniejszych.
Św. Bernardyn przyszedł na świat 8 września 1380 roku w Massa Marittima. W wieku sześciu lat został sierotą. Wychowany przez stryja, ukończył szkołę parafialną, a w latach 1396-1399 studiował prawo na uniwersytecie w Sienie. Po otrzymaniu licencjata zapisał się do „Konfraterni Najświętszej Maryi”, zajmującej się doskonaleniem wewnętrznym stowarzyszonych oraz posługą chorym w czasie zarazy.
W 1402 roku wstąpił do franciszkanów. Rok później złożył śluby zakonne, a w 1404 roku otrzymał święcenia kapłańskie.
Jego pierwszą placówką duszpasterską byt mały klasztor franciszkański w Capiola, w pobliżu Sieny. W trakcie trwającej dwanaście lat posługi wiernym pilnie pogłębiał swą wiedzę biblijną, studiował dzieła ojców Kościoła i wielkich teologów średniowiecza. Pasjonował go szczególnie dorobek św. Bonawentury. Wkrótce zasłynął jako znamienity mówca.
W 1417 roku mianowano go kaznodzieją na całą Italię. Odtąd przemierzał Włochy nawołując do pokuty i do zmiany życia. Więcej jednak od słów działały na słuchaczy jego liczne cnoty, a zwłaszcza przykład modlitwy. Wielką sławę zyskały mu cuda, które zdziałał. Według zeznań naocznych świadków na spotkanie z nim garnęły tak wielkie tłumy, że żaden kościół nie mógł ich pomieścić. Kapłani wprost omdlewali od długich godzin spowiadania, tysiącami rozdawano komunię świętą. Święty nawracał, godził zwaśnionych, wzbudzał powołania kapłańskie i zakonne. Wyróżniał się szczególnym nabożeństwem do Imienia Jezus. Każde kazanie rozpoczynał od tego „najsłodszego” wezwania.
Nabożeństwo to, jako nowe, początkowo budziło kontrowersje wśród teologów. Z tego też powodu w 1426 i 1431 roku najpierw przed papieżem, a w 1438 roku przed ojcami soboru w Bazylei, oskarżono Bernardyna o herezję.
Święty jednak skutecznie odpierał wszelkie zarzuty. Wzbudził tym wielki szacunek i zaufanie wśród dostojników Kościoła. Otrzymał nawet propozycję objęcia stolicy biskupiej m.in. w Sienie, Ferrarze i Urbino. W swojej pokorze nie przyjął jednak tego zaszczytu. Obok Imienia Jezus szerzył także kult Męki Pańskiej i Najświętszej Panny Maryi. W sposób szczególny troszczył się o poziom życia zakonnego żywo reagując na wszelkie przejawy odchodzenia współbraci od pierwotnego ducha reguły. Zakładał nowe konwenty, nazywane obserwanckimi, które miały szerzyć ducha franciszkańskiego. Do pracy tej pozyskał licznych wybitnych zwolenników, wśród których byli m.in.:
św. Jan Kapistran (zm. 1456), św. Jakub z Marchii (zm. 1476), bł. Mateusz z Agrigento (zm. 1450), bł. Bernardyn z Feltre (zm. 1494) i bł. Bernardyn z Fossa (zm. 1503).
Święty Bernardyn ze Sieny zmarł 20 maja 1444 roku w wiosce San Silvestro, w wigilię uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego. Jego ciało przeniesiono do Aquila. Przez trzy dni było wystawione na widok publiczny najpierw w miejscowym kościele obserwantów, potem w katedrze. Czciły je tłumy ludzi. Cudowne uzdrowienia i liczne łaski doznane przez wiernych skłoniły papieża Eugeniusza IV do wyznaczenia komisji kanonicznej dla ich zbadania. W 1450 roku, zaledwie sześć lat po śmierci Bernardyna, papież Mikołaj V w uroczystość Zesłania Ducha Świętego dokonał jego kanonizacji. W 1474 roku relikwie św. Bernardyna zostały uroczyście umieszczone w nowym kościele pod jego wezwaniem, gdzie pozostają do dziś.
Św. Bernardyn pozostawił wiele pism. Za ten właśnie bogaty dorobek został zaliczony w poczet doktorów Kościoła. Obserwanci franciszkańscy powstali dzięki jego reformie. Od początku wyróżniali się szczególnym nabożeństwem do Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i byli zawsze żarliwymi obrońcami tego tytułu.
Do Polski sprowadził ich św. Jan Kapistran: do Wrocławia (1452), Krakowa (1453) i Warszawy (1454). Od imienia św. Bernardyna, pod którego wezwaniem erygowano pierwszy kościół obserwantów polskich w Krakowie, zrodziła się propagowana przez kilka stuleci narodowa nazwa tej społeczności -Bernardyni. Do pierwszego rozbioru Polski w roku 1772 w naszej Ojczyźnie było 2359 obserwantów w 117 placówkach, nie licząc parafii i kapelanii. Aktualnie zakon ten posiada w Polsce pięć prowincji: Niepokalanego Poczęcia Najśw. Maryi Panny (Bernardynów), Matki Bożej Anielskiej (Reformatów), Wniebowzięcia Matki Bożej, Św. Jadwigi i Św. Franciszka.
[1] J. Grudziński, H Lesman, Bernardyn ze Sieny, E Kat.2, szp. 313-314.
[2] J. Brosse, Franciszek z Asyżu, [w:] Mistrzowie Duchowi – Leksykon.
[3] Początkowo ustaliły się dwa zasadnicze typy przedstawień. Jedno z nich preferowało ujęcie świętego, stojącego na trzech mitrach, z księgą w lewej ręce, a w prawej z kartą, względnie z tarczą zawierającą napis IHS. Typ drugi charakteryzował się ujęciem świętego podtrzymującego obu rękami tarczę na piersi, z napisem IHS. Typ ten był najbardziej popularny w XV wieku, zwłaszcza na obrazach Sacra Conversazione.
Krystyna Sz.