Gatunki publicystyczne

Gatunki publicystyczne (publicystyka jej istota i geneza):

publicystyka wykorzystuje naturalne skłonności ludzi do formułowania sądów i potrzebę konfrontowania sądów i potrzebę konfrontowania ich z innymi opiniami;
źródła w literaturze, w komedii;

Publicystyka to:

aktualne, publiczne, tendencyjne interpretowanie wszelkich zagadnień społecznych;

Cechy publicystyki:

przystępność (odbiór tekstu);
aktualność (szybkie reagowanie);
systematyka wewnętrzna;
różnorodność stylistyczna;
tendencyjność (nie ma dobrej publicystyki bez wyraźnej tendencji);
obrazowość;
impresyjność;
dociekliwość (czyli maksymalne pogłębienie tematu);
ścisłość – fakty będące przedmiotem publicystycznego wywodu muszą być przedstawione dokładnie i rzeczowo;

Kryteria klasyfikacyjne gatunków publicystycznych:

forma – zasady kompozycji, forma, miejsce publikacji, nagłówek, śródtytuły odmiany artykułu publicystycznego – felieton, esej, gawęda;
sposób ujęcia tematu – czyli, co autor miał na myśli, artykuł polemiczny, komentarz, felieton;
temat;

Odmiany artykułu publicystycznego:

najstarszą odmianą publicystyczną był artykuł wstępny, publikacja otwierająca numer w dzienniku lub czasopiśmie, drukowana w lewym górnym rogu. Od strony formy czy sposobu ujęcia tematu artykuł wstępny jest jakimś stanowiskiem zajmowanym przez publicystę gazety czy redaktora naczelnego. Problem przedstawiany jest jako ogólny, może być podpisany nazwiskiem publicysty bądź pseudonimem, może być również nie podpisany, albo sygnowany skrótem PAP. Artykuł wstępny można pomylić z komentarzem. Komentarz charakteryzuje się pojęciem analitycznym. Może być tak, że w miejsce artykułu wstępnego występuje komentarz.

Artykuł redakcyjny:

forma incydentalna zazwyczaj wypowiedź zespołu w jakieś ważnej kwestii. Nie można wziąć za artykuł redakcyjny informacji o podniesieniu cen;

Artykuł dyskusyjny:

jego cechą jest to, że zaczyna od szokującej, bulwersującej tezy. To jest pierwsza część, potem idzie oryginalna i kontrowersyjna warstwa argumentacji. Powinien kończyć się szokującą puentą, niekiedy zachętą do zabierania głosu w tej sprawie.

Artykuł polemiczny:

ma swoją oryginalną strukturę, powinien mieć wyodrębnione części – w pierwszej przywołuje się główne tezy zawarte w tekście, do którego się odnosimy, potem faza destrukcji, w której staramy się udowodnić, że artykuł przeciwnika jest błędny, zawiera złą interpretację faktów, oparty jest na niewłaściwych źródłach. Kiedy zniszczymy konstrukcję tekstu przeciwnika (ośmieszając) na zgliszczach budujemy własną wersję.

Felieton:

krótki utwór napisany w sposób żartobliwy, utrzymany w osobistym tonie. Napisany w sposób lekki i efektowny. Tekst felietonowy nie może być poważny musi być pisany z dystansem, ma on być wyczuwalny;

Cechy felietonu:

nie istnieje bez przyczyny, jest zawsze repliką, nigdy głosem pierwszym;
nieograniczona swoboda w doborze tematu i elementów formy;
wielowątkowość, dygresyjność;
synkretyczność – felieton dzięki swobodzie formalnej bardzo często wykorzystuje cechy innych gatunków np. recenzji, felietonu, gawędy, eseju itp.
skrajny subiektywizm;
skłonność do parodii – parodiowanie czyjś zachowań, wypowiedzi, publikacji;
programowa nieoficjalność;
perswazyjność, sugestia, demagogia;
zażyłość z odbiorcą– właśnie te bezpośrednie zwroty do czytelnika;
felietonistykę inteligencką wprowadził A. Słomiński

Esej – geneza

esej wywodzi się ze szkoły sceptyków, twórcą był Michael Montaigne.wWydał w 1580 roku Essais, czyli Próby (komentarze pamiętnika myśli). Pisał glosy –komentarze na marginesie czytanych lektur);

Esej:

nieduży utwór pisany prozą, zazwyczaj na tematy ogólne, charakteryzujący się swobodą ujęcia i dążenia do osiągnięcia wartości literackich. Autor przekazuje w dowolnym celu i za pomocą wybranych środków stylistycznych i kompozycyjnych swoje osobiste doświadczenia, wiedzę, refleksje, wrażenia, lub ujęcia związane z tematem. Przyjęta konwencja wymaga od czytelnika, aby traktował esej jako akty życiowe autora, a nie jako fikcję. Objętość eseju nie przekracza zazwyczaj kilku stron, ale istnieją tego typu formy o objętości książki.

GAWĘDA:

utwór epicki, prozatorski lub wierszowany” będący opowiadaniem świadka lub uczestnika wydarzeń (przeszła z literatury do prasy). Po raz pierwszy została wykorzystana „gawęda” w prasie przez H. Rzewuskiego zainspirowanego „Panem Tadeuszem” w latach 1839-1841 na łamach „Tygodnika Petersburskiego”

Cechy gawędy:

obecność narratora – może być to sam autor, lub wymyślona przez niego postać;
narrator musi być sympatyczny, rubaszny, gadatliwy, poczciwy, rezolutny, człowiek, któremu możemy zaufać („swój chłop”);
jest to osoba znająca z autopsji lub z bezpośredniego przekazu ( opowiadane przez siebie wydarzenie);
struktura gawędy – daleko idąca swoboda, narracja prowadzona jest z osobistego punktu widzenia, w narracji brak chronologii, są dygresje, anegdoty, wiersze, sentencje, dowcipy, piosenki. Ideałem jest stworzenie wrażenia spontaniczności;
funkcje –została wykorzystana jako instrument dydaktyki, miała uczyć właściwych wzorców zachowań. Zaczęła się pojawiać w prasie czytelników niewykształconych (mieszkańcy wsi, dzieci, pracownicy) W prasie dla wsi był wykreowany poczciwy sołtys itp.;

Publicystyka wizualna:

przekaz będący indywidualną próbą dotarcia z propozycją takiej, a nie innej syntetycznej interpretacji problemu czy zjawisk;
ze względu na ekspresję, humor a niekiedy pewną przewrotność poprzez sferę emocjonalną wpływa na postawy i zachowania;
chronologicznie pierwszą formą publicystyki wizualną była karykatura polityczna pojawiająca się w prasie oświeceniowej, drugim elementem jest fotomontaż, mocno oddziaływujący na emocje;
przekaz typu „non coment” to krótka wypowiedź złożona z ujęć kamerowych wizualny, komentarz do wydarzenia. Dramaturgię buduje nie tylko przekaz, ale również dźwięk. Fotoreportaż bez tekstu.

Reportaż – geneza:

genezę reportażu barwnie przedstawił M. Wańkowicz w „karafce la fonteine’a” pisząc „reportaż jest tak stary, jak mowa ludzka”. Miał częściowo rację. Pierwszy reportaż to wojenny i podróżniczy zapis wydarzeń, nie koniecznie u Homera ale np. w piśmiennictwie rzymskim, relacjach osobistych podróżników, w „opisaniu świata” Marco Polo czy relacjach i opisach (drukowanych) publikowanych w pismach ulotnych XVIII wiecznych francuskich Voyages;
reportaż społeczny o bardziej publicystycznym zacięciu, chociaż genezy należy doszukiwać się w literaturze realistycznej, naturalistycznej (Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa, Hugo , Balzak

Reportaż:

podstawową jego funkcją jest sprawozdanie z rzeczywistych wydarzeń za pośrednictwem obserwatora, którym jest zazwyczaj reportażysta. Ważną cechą reportażu jest autentyzm i osobisty stosunek autora do bohatera. Gatunek ten zawiera dokładny opis środowiska i charakterystykę postaci. Autor wprowadza wiele zabiegów, takich jak: wypowiedzi świadków, dane liczbowe, dokumentacja, które mają utwierdzić odbiorcę w przekonaniu o autentyczności opisywanego zdarzenia;

Podział ( reportażu) w obrębie tego gatunku obejmuje:

relacje – struktura jest ściśle określona przez wydarzenia;
szkice reportażowe – posiadają luźną kompozycję, a element akcji jest słabo zaznaczony;
reportaż fabularny – utwory odznaczające się zhierarchizowanym ciągiem wydarzeń;
formy pośrednie – reportaż, który łączy w sobie różne gatunki dziennikarskie i literackie;

Ujęcia wstępne w reportażu:

pełnią tę samą funkcję co ekspozycja, lid w artykule publicystycznym (anegdota, zaskakujące stwierdzenia, wstęp pytanie, wstęp cytat, podsumowanie, wstęp opisowy zwracający się do odbiorcy, posługujący się analogią, wstęp wiadomość, wstęp edukacyjny, wstęp konkretny i kombinowany;

Typologia w/g akcji, rodzaju i stopnia, rozwinięcia i roli reportera:

relacje
- proste –formy z pogranicza informacyjnego, sprawozdania z udziałem podmiotu autorskiego i reportażu. Cechą tych wypowiedzi jest zwięzłość, obecność jednego ciągu zdarzeniowego, brak związków typu dyskusyjnego;
- rozbudowane – nie ma wątpliwości jaki charakter mają teksty, narracja jest bardzie bogata, ujęcia przedstawiające, komentujące, akcja na jednym planie z udziałem autora np. patrol policyjny z udziałem dziennikarza;
- reportaż podróżniczy i wojenny – obszerny ma charakter relacyjny, narracja jednopłaszczyznowa, elementy akcji, udział autora podkreślany i widoczny, ujęcia informacyjne, komentujące, dygresyjne.
  - szkice – są formami dużymi, gdzie nie ma metody narracji jednopłaszczyznowej
    - szkice środowiskowe – podejmowanie się charakterystyki danego, jakiegoś środowiska, nie występuje zwarty ciąg zdarzeniowy, ale dominuje opis i charakterystyka. Element akcji np. dialogi są z reguły słabo zaznaczone i rozproszone po całym tekście;
    - szkice problemowe –wszystko podporządkowane jest zarysowaniu problemu (wyjaśnieniu). Elementy opisu i charakterystyki nie są najważniejsze, często to rodzaj pretekstu czy punktu wyjścia. Szkic może mieć elementy typowe dla szkicu środowiskowego. Odmianą tego szkicu bywa reportaż interwencyjny. Konkretna drastyczna sytuacja stanowi pretekst do postawienia problemu szerzej;
    - szkic portretowy – wydaje się bardziej zwarty, bowiem autor konstruuje go wokół jednej lub kilku osób. Jest to forma bardziej dynamiczna. Cała konstrukcja podporządkowana jest tej osobie. Narracja może mieć charakter chronologiczny, może być dwuplanowa, może być jednopłaszczyznowa (jeden dzień z życia). Autor może być aktywny, bądź w cieniu;
    - szkic fabularny –ciąg zdarzeniowy układa się w fabułę. Ten typ narracji jest bliski anglosaskiej story, przy czym w tej ostatniej autor jest nieobecny. Reporter może być jednym z uczestników. Ten typ nie zawiera żadnych prób analizy komentarza, jeżyk zbliżony do literackiego – często w tym przypadku mówi się o reportaż literackim;

Reportaż wcieleniowy a reportaż uczestniczący:

reportaż wcieleniowy jest zawsze reportażem uczestniczącym, ale nie każdy uczestniczący jest wcieleniowym. Autor wchodzi w jakieś środowisko, nie przyznając się, że jest dziennikarzem, jest to najlepszy sposób zbliżenia się do prawdy, są to teksty mistrzowskie;
reportaż uczestniczący – wtedy kiedy autor jest świadkiem, uczestnikiem i nie ukrywa swojej roli;

Reportaż dokumentalny i historyczny:

pisany w oparciu o dokumenty archiwalne, relacje (nie jest ani uczestniczącym ani wcieleniowym);

Recenzja:

jest to gatunek będący sprawozdawczym omawianiem, krytyczną analizą lub oceną książek, spektakli, wystaw, koncertów i innych aktualnych, zjawisk artystycznych;
odmianą recenzji jest przegląd, czyli wypowiedź analizująca i oceniająca zespół dzieł artystycznych o podobnych cechach treściowych lub formalnych. Dominanta gatunkowa: obecność słów i zwrotów i elementów oceniających wartościujących i ekspresyjnych

Synkretyczność recenzji:

znajdujemy w niej elementy stylizacji felietonowej, reportażowej, eseistycznej. Możemy mieć problem z trafną klasyfikacją tekstu a nawet znalezieniem dominanty. Często wszechstronna i pogłębiana recenzja, przyjmuje kształt szkicu krytycznego lub staje się rozprawą naukową;

Geneza:

pierwsze wypowiedzi XVI w. Cała recenzja XVI i XVII w. brała się z potrzeby promowania książek i przedstawień teatralnych;
pierwszym recenzentem z prawdziwego zdarzenia był Maurycy Machnicki, Patrzył na dzieło jako na całość.

RADIO:

Specyfika gatunkowa:

radio pod względem gatunkowym jest lub może być odpowiednikiem dziennika, tygodnika;
brak elementów wizualnych. Radio łączy gazetę, dziennik, formy informacyjne i publicystyczne z formami z zakresu muzyki, rozrywki, literatury, nauki dydaktyki oraz reklamy;

Specyfika warsztatowa:

twórca musi zdawać sobie sprawę, że przekaz ma charakter ulotny;
tekst pisany może być konsumowany wielokrotnie, przekaz radiowy musi być odebrany od razu;