W XII wieku na południu Francji zaczął się rozwijać nowy gatunek literacki. Były to krótkie, liryczne i kunsztownie napisane poematy, traktujące o osobistych przeżyciach, głównie dotyczących relacji miłosnych między kobiet a i mężczyzną.
Średniowieczni poeci francuscy piszący o miłości i rycerstwie nazywa-ni byli trubadurami. Pochodzili często ze znamienitych rodów, a wykorzystywali język prowansalski (pochodzenia łacińskiego), rozwijając styl poetycki kontrastujący z epickimi formami popularnymi na północy.
Dzięki małżeństwu Eleonory Akwitańskiej (córki trubadura) z Ludwikiem VII w 1137 roku – liryzm i jego nacisk na problemy dworskiej miłości zdominowały literaturę całej Francji i nie tylko.
Wiersze te miały służyć jako rozrywka dla klas wyższych, odzwierciedlały one pewne tendencje w zachowaniach społecznych. Ówczesne małżeństwa zawierane były z rozsądku w celu łączenia fortun i w żaden sposób nie wiązały się z głębokim uczuciem.
Innym powodem były też znudzone i poszukujące atencji żony, zostawiane przez mężów, których głównym zajęciem były wojny.
Wkrótce w sferach wyższych zaczął powszechnie obowiązywać kodeks rycerski, podbudowany ideałami waleczności i męstwa z jednej strony, z drugiej studzony zasadami moralności chrześcijańskiej. Wykreował on wyidealizowana wizję miłości, w której rycerz służył damie swego serca i spełniał wszystkie jej kaprysy.
Pod wpływem literatury arabskiej (przybyła w wyniku wypraw krzyżowych), kładącej nacisk na problem miłości, nowa poezją akcentowała wierność i bezgraniczne oddanie. Często była to miłość do kobiet zamężnych i zaręczonych, bez szans na „konsumpcję”, a jeśli dochodziło do romansu to w wielkiej tajemnicy.
Rycerz natchniony miłością dokonywał bohaterskich czynów, by spełnić oczekiwania wybranki i udowodnić, że jest jej godny. Ona zaś stawała się źródłem dobra w jego życiu.
Historia Lancelota i Ginewry
Ojciec romansu arturiańskiego Chretien de Troyes napisał kilka fragmentów, opartych na starych legendach o królu Arturze. Centralnym tematem utworów była dworska miłość.
Układane pod patronatem Marii, księżnej Szampanii i Filipa Alzackie-go, księcia Flandrii najsłynniejsze z poematów de Troyesa opisują miłość Lancelota do żony króla Artura Ginewry. W przejrzysty sposób pokazują do czego był zdolny rycerz w swoim uwielbieniu kobiety.
Tradycyjnie, jazda w powozie, była uważana za wielka hańbę dla rycerza, który winien podróżować na koniu. Jednak Lancelot tylko przez chwilę zawahał się w jednym z nich, dowiedziawszy się, że dzięki temu uzyska wiadomość od królowej.
Ale tak krótka chwila wahania ściągnęła na niego pogardę Ginewry, później gniew królowej osłabł i pozwoliła ona Lancelotowi odwiedzić się nocą w swojej komnacie, gdzie czekał na niego dalszy ciąg prób miłosnych.
Literatura angielska była także pod wpływem tego tematu. Sir Thomas Malory w „Le Morte d’Artur” opisywał problemy miłości dworskiej, wiążąc je z tematem przyjaźni i namiętności. Pokazywał skutki zdrady zrywającej naj-silniejsze więzy międzyludzkie.
W tej adaptacji legend arturiańskich – lojalność Lancelota wobec króla zostaje podzielona przez jego cudzołożny związek z Ginewrą, co staje się ostatecznie przyczyną zguby Rycerzy Okrągłego Stołu i całego rycerstwa.
Popularny ze względu na temat dworskiej miłości był również „Romans róży” Guillaume’a de Lorris, co potwierdza ilość zachowanych rękopisów. Jest to alegoria w formie snu, w czasie którego mężczyzna wpuszczony przez Oiseuse (Próżność) do ogrodu, spotyka tam m.in. Deduit (Przyjemność), Richesse (Bogactwo) i Largesse (Hojność). Poddając się wpływowi Boga Miłości zostaje tak zauroczony przez pewien krzak róży, że jego wyłącznym celem staje się zerwanie jednego z jej pąków. Na jego starania wpływ mają inne alegoryczne postaci, m.in. Uprzejmość, Niebezpieczeństwo, Rozum, Litość, Hańba, Strach, by przy pomocy Natury róża została zdobyta.
Nie sposób pominąć historii Tristana i Izoldy , żony króla Marka, stryja Tristana. Krążyła ona przez wieki w wielu wersjach.
Ogromna namiętność Tristana i Izoldy była wynikiem nieświadomego wypicia miłosnego nektaru przez oboje bohaterów, co determinuje zachowania zakochanych i staje się przyczyną konfliktu z obowiązkami wobec króla. Jedyną drogą rozwiązania konfliktu staje się śmierć kochanków.
Także i w literaturze włoskiej funkcjonował temat dworskiej miłości, wykraczając nawet poza granice śmierci. Jako przykład przywołać trzeba „Boską Komedię” Dantego, gdzie w opisie Nieba poeta zdaje relację ze spotkania z duchem rzymskiego poety Wergiliusza, który pomaga Dantemu odnaleźć ukochaną Beatrycze, która zmarła mając zaledwie 24 lata. Najpierw Dante musi przejść przez Piekło, spotykając różnorodnych grzeszników, wśród których są także dworscy kochankowie skazani na wieczne miotanie się wichrem w przepastnych ciemnościach, za to że oddali się cielesnej namiętności. Na przykład miłość Paola i Franczeski była tak ślepa i samolubna, że zaprowadziła ich doi Szatana. Dante i Wergiliusz omijają go i wychodzą u podnóża góry, na której znajduje się czyściec , gdzie ludzie pokutują za swe grzechy. Na szczycie góry jest raj ziemski, tam Wergiliusz opuszcza |Dantego, który w końcu łączy się ze swą ukochaną Beatrycze. Pokazuje mu ona poszczególne kręgi nieba, wydając się jeszcze piękniejsza i doskonalsza i bar-dziej błogosławiona niż przedtem. W końcu oboje stają przed Bogiem.
Dante przedstawia miłość jako uczucie boskie.
W ostatnich latach XII wieku idee tego typu zebrał pisarz Andreas Capellanus, rezydujący na dworze księżnej Marii Szampańskiej.
Jego dzieło, napisana po łacinie, „Sztuka kochania” jest w wielu miejscach prześmiewcza, traktuje z ironią te fragmenty dzieła Owidiusza, które zawierają rady dla „rozpalonych kochanków”. Niektóre z nich są wymyślonymi rozmowami pomiędzy kobietami i mężczyznami różnych stanów. Utwór zyskał miano wielkiego dzieła i pozwolił autorowi z przymrużeniem oka przedstawić zasady dworskiej miłości.