W drugiej połowie XIX wieku grupa historyków krakowskich, wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Józef Szujski,
- Stanisław Koźmian,
- Stanisław Tarnowski,
- Michał Bobrzyński
zaproponowali nową interpretację dziejów Polski, odmienną od wersji romantycznej.
W swoich pracach podkreślali wewnętrzne przyczyny upadku Polski, obrazowali rolę szlachty w doprowadzeniu Rzeczypospolitej do rozkładu.
Przeciwni byli mesjanizmowi i metafizyce, którym i tłumaczono cierpienia narodu polskiego.
Podkreślali niechlubne wydarzenia historyczne, starali się w sposób racjonalny formułować wnioski z minionych wydarzeń.
Ich koncepcje stały się podstawa i inspiracją dla postaw konserwatywnych.
Z ich grona wywodzili się twórcy ugrupowania stańczyków.