Gawęda – utwór epicki, prozaiczny lub wierszowany, będący opowiadaniem świadka lub uczestnika danego wydarzenia, stylizowany na swobodną, luźną wypowiedź, zawiera dygresje, a także epizody. Struktura gawędowa opiera się na konstrukcji narratora- naiwnego, uwarunkowanego środowiskowo, pozornie znającego przedstawiane wydarzenia, co nadaje mu autentyczności. Treść gawędy ma charakter żartobliwy, sentymentalny, a jej celem jest zabawienie odbiorcy, jego wzruszenie, a także pewne pouczenie. Styl gawędy cechuje potoczność i żywość, obecne są w niej powtórzenia, słownictwo potoczne, dygresje, czyli wtrącenia.
Do XVIII wieku było to określenie ustnej opowieści, szlachcica, wygłaszanej do zgromadzonego towarzystwa. Od XIX wieku gawęda zyskała status gatunku literackiego, utrwalanego w formie ustnej.