Powieść zaskoczyła zarówno czytelników jak i krytyków. Znano bowiem Prusa jako zdeklarowanego przeciwnika powieści o tematyce historycznej, namiętnego natomiast obserwatora współczesności, dążącego do jej poznania, zrozumienia i znalezienia dróg naprawy. Szybko jednak przekonano się, że co prawda inspiracją do napisania utworu były zainteresowania pisarza Egiptem, ojczyzną najstarszej cywilizacji świata, ale w rzeczywistości jest on nie powieścią historyczną, lecz traktatem o państwie i władzy.
Wydarzenia toczą się w XI wieku p.n.e., w okresie panowania dwudziestej dynastii faraonów i okresie zwycięstwa nad nimi kasty kapłańskiej. Miejscem akcji jest Egipt, egzotyczna kraina rozciągająca się wzdłuż Nilu, w której panuje politeizm, kult zwierząt (wół Apis, krokodyle, skarabeusze), a kapłani są monoteistami. Powszechne przekonanie, że zniszczenie ciała uniemożliwia unieśmiertelnienie duszy, stało się przyczyną powstania tradycji i obrzędowości (balsamowanie, piramidy). Faraon uznawany jest za “syna Słońca”, a zatem istotę równą bogom.
Ramzes XII i jego syn to postacie wykreowane przez pisarza (rzeczywistości Herhor objął władzę po Ramzesie XI). W powieści Ramzes XIII jest młodszym, czwartym synem, jego starsze rodzeństwo nie wykazało potrzebnych władcy przymiotów umysłowych i fizycznych, jedynie wnuk arcykapłana, jest silny i mądry.
Prus ukazuje państwo u schyłku jego świetności. Przyczyną upadku są:
• wyniszczające kraj wojny (brak rąk do pracy, jałowienie ziemi, zniszczenie rzemiosła, powszechne zubożenie),
• zubożenie skarbca,
• niewystarczająca liczba wojsk,
• brak jedności etnicznej (Fenicjanie, Żydzi, Grecy),
• rosnące zadłużenie u cudzoziemskich lichwiarzy, pociągające za sobą zależność polityczną,
• wzrost potęgi ekonomicznej Fenicjan,
• nadmierny rozrost biurokracji,
• walka kapłanów z faraonami o władzę,
• rozrzutny tryb życia możnych.
Społeczeństwo egipskie jest wyraźnie podzielone:
• arystokracja religijna i świecka;
• szlachta,
• kapłani,
• lud (chłopi, niewolnicy).