Renesans nie jest ani odrodzeniem starożytności, ani odrodzeniem sztuki, jest odrodzeniem człowieka” – słowa Zbigniewa Łempickiego jeszcze raz potwierdzają fakt, iż epoka renesansu to przede wszystkim człowiek w centrum zainteresowania sztuki i artystów: malarzy, architektów, poetów, pisarzy. Nazwę epoki odrodzenia (Renaissance) zawdzięczamy Jacobowi Burckhardtowi, który epoki średniowiecza i baroku nazwał okresami „ciemnoty i zacofania”. Okres renesansu to początek XIV w. (Włochy), XV w. (kraje skandynawskie) oraz XVI w. – rozwój; w Polsce od 1450 (panowanie Jagiellonów) do 1630 r. Renesans jest epoką wysuwającą na pierwszy plan istotę ludzką, człowieka – humanizm – potrzebę jej poznania, zgłębienia wiedzy o każdej indywidualności. Człowiek w centrum otaczającego go świata – antropocentryzm. Jest to okres narodzenia się reformacji – nurtu religijnego zapoczątkowanego przez 95 tez Marcina Lutra (Wittenberga), który postulował zniesienie celibatu, a także tłumaczenie Biblii na języki narodowe i możliwość interpretowania jej także przez osoby świeckie. Renesans to także okres takich nurtów jak kalwinizm (Kalwin: Szwajcaria, Francja, Niderlandy) – predestynacja – los każdego z nas jest już z góry ustalony, a życie jest tylko poświadczeniem tego scenariusza. Anglikanizm wynikający z spraw polityczno-prywatnych w Anglii, gdzie król Henryk VIII nie uzyskuje zgody na rozwód z poprzednią żoną, a tym samym na poślubienie Anny Boleyn, obwołuje się więc głową kościoła anglikańskiego. Ostatnim ruchem religijnym jest obecność arian – braci polskich: ich postulatem było zniesienie poddaństwa.
Okres renesansu to czas takich myślicieli jak Erazm z Rotterdamu – irenizm – pochwała pokoju, odrzucenie wojen i kłótni – „Pochwała głupoty”, Nicolas Macchiavelli („Książę”), który postulował ideał władcy: „Lew i lis” – mężny, silny, inteligentny, ale także używający podstępu, fałszu, sprytu – „cel uświęca środki”, a także Tomasz Morus, autor „Utopii” – wizji utopijnego państwa, w którym ludzie żyją zgodnie z naturą, są równi, nie znają pieniądza. Gdy mowa o sztuce, warto wymienić wszechstronnego twórcę – Leonarda da Vinci – lekarza, matematyka, malarza, architekta, wynalazcę („Dama z łasiczką”, „Mona Lisa” (Paryż, Louvre); „Pokłon trzech królów”, „Ostatnia Wieczerza”). Tworzyli wówczas także: Rafael Santi, Michał Anioł (kopuła bazyliki św. Piotra w Rzymie); Donato Bramante (architekt tej bazyliki); Philippo Buenellerschi (architekt kościołów we Florencji – Santa Maria del Fiore), Bronisław Berecki (Wawel).
Renesans to okres silnego, potężnego człowieka, odrodzenia się kultury, nowego stylu życia (wartość pieniądza, banki, kolonie), to okres, który zgodnie z maksymą Terencjusza „Homo sum, humani nihil a me alienum puto” stawiał człowieka w centrum zainteresowania. Jean Delumeau w „Kulturze odrodzenia” napisał: „Czym można zastąpić wyraz odrodzenie? Jak inaczej nazwać tę wielką ewolucję, która prowadziła naszych przodków ku rozleglejszej wiedzy, lepszemu poznaniu przyrody i głębszej miłości do piękna?”.
[AS]