Definicja satyry mówi, że jest to utwór, ośmieszający lub piętnujący przedstawione w nim wady ludzkie, osoby, obyczaje, stosunki społeczne i polityczne. Istotą satyry jest krytyczna postawa autora wobec rzeczywistości, ukazywanie jej w krzywym zwierciadle.
Powyższa definicja precyzuje najważniejsze funkcje satyry. Satyra jako gatunek literacki była szczególnie popularna w Polsce w epoce Oświecenia.
Były sprzyjające (niestety) warunki ku rozwojowi tego gatunku, ponieważ Oświecenie to okres, kiedy Polska coraz bardziej pogrąża się w chaosie i nierządzie. Wystarczy sobie przypomnieć zniszczenia spowodowane przez wojny w XVII wieku, albo że w XVIII wieku doszło do trzech rozbiorów Polski, a różne ugrupowania szlacheckie zwalczały się zawzięcie, nie przebierając w środkach. Jednocześnie zaś Oświecenie to epoka, w której powstają nowe wzorce zachowań, rozwija się dynamicznie filozofia, kultura i oświata. Dla wielu ludzi stało się oczywiste, że pewne pretensjonalne obyczaje stały się zwyczajnie śmieszne (jak np. powszechne posługiwanie się francuszczyzną w tzw. dobrych kręgach).
Zadaniem satyry nie była bezpośrednia krytyka. Obcy jest satyrze ton mentorski, którym autor dawałby wskazówki naprawy państwa bądź stosunków społecznych. Przeciwnie, satyra miała być mniej lub bardziej subtelną aluzją, pozwalając czytelnikowi wyciągać wnioski. Żeby osiągnąć swój cel, twórcy satyr posługiwali się takimi zabiegami, jak na przykład wyolbrzymienie, przerysowanie pewnych cech, czy doprowadzanie sytuacji do absurdu.
Najwybitniejszym bez wątpienia polskim twórcą satyr był Ignacy Krasicki. Do szczególnych jego osiągnięć na tym polu należy „Żona modna”. W satyrze tej Krasicki podejmuje problem francuszczyzny, wszechobecnej wówczas w obyczajach. Przedstawiony zostaje karykaturalny obraz młodej kobiety, wychowanej w mieście, dla której najważniejsze w życiu jest podążanie za wszelkimi wskazówkami mody. Zgodnie z modą musi być urządzony dom i ogród, powozem powinien powozić stangret, a potrawy przygotowywać cudzoziemski kucharz. Krasicki ośmiesza taką postawę. Żeby jeszcze zwiększyć karykaturalny efekt, wprowadza dla przeciwwagi postać szlachcica, prawdziwego ziemianina, który w najmniejszym stopniu nie jest zainteresowany wskazaniami mody, ale ulega presji żony.
Krasicki w swoich satyrach podejmował również wiele innych aktualnych problemów. Występował między innymi w obronie króla Stanisława Augusta, kpiąc ze społeczeństwa, które zarzucało królowi nadmierne wykształcenie. Jak widać, satyra mogła być głosem w toczącej się polemice, pełniąc podobną funkcję, jak dzisiaj np. felieton.
[ML]