W czasie zesłania Adam Mickiewicz pracował w kancelarii gubernatora jako urzędnik państwowy. Służył wbrew sobie, a zarazem wbrew swojej ojczyźnie. Dla siebie i dla innych Polaków, znajdujących się w podobnej sytuacji jak on, napisał „Konrada Wallenroda”
Konrad Wallenrod – główny bohater mickiewiczowskiego utworu – został przedstawiony jako jednostka zmuszona do przyjęcia postawy dwulicowości, bowiem mottem utworu poeta uczynił słowa z książki N. Machiavellego „Książę”:
„Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia – trzeba być lisem i lwem”.
Konrada poznajemy, kiedy zostaje wybrany mistrzem zakonu krzyżackiego. Wśród środowiska pruskiego słynie z nieprzeciętnej waleczności i odwagi:
„On cudzoziemiec w Prusach nieznajomy,
Sławą napełnił zagraniczne domy,
Czy Maurów ścigał na kostylskich górach […]
I na turniejach, skoro wstąpił w szranki […]
Nikt się nie ważył na ostre z nim gonić,
Pierwsze mu zgodnie ustępując wianki”.
Konrad był niepokonany w pojedynkach, turniejach i zdobiły go „wielkie chrześcijańskie cnoty”: ubóstwo, skromność i pogarda dla materialnych dóbr świata. Równocześnie też słowa: ojczyzna, powinność, kochanka, wzbudzały w nim smutek. Jego jedynym przyjacielem był Halban – stary wajdelota, który nie pozwolił małemu Walterowi zapomnieć o swojej ojczyźnie, Litwie. Porwany jako dziecko Litwin, pomimo że wychowywany był przez mistrza krzyżackiego, zawsze pamiętał o ukochanym kraju. Kiedy wreszcie udało mu się zbiec do ziemi ojczystej, wyrzekł się szczęścia osobistego, porzucając tym samym własną żonę, Aldonę. Jego nienawiść, jaką czuł do Niemców, była tak wielka, że ponownie opuścił ojczyznę i wrócił do zakonu. Stał się podstępnym i sprytnym lisem, którego celem było zgubienie Krzyżaków. Toteż postanowił wcielić w życie swoje młodzieńcze plany i wyruszył do Europy Zachodniej, aby wziąć udział w wyprawie krzyżowej, jako anonimowy giermek niemieckiego hrabiego Wallenroda. Zabił hrabiego i przybrał jego nazwisko. Odtąd robi wszystko, aby podstępem trafić do zamku krzyżackiego. Od tej pory staje się też coraz sławniejszy. Uczestniczy w turniejach, z których zawsze wychodzi zwycięsko, walczy z Maurami, a jednocześnie prowadzi pobożne i cnotliwe życie. Wreszcie zostaje mistrzem krzyżackim i zaczyna działać według planu. Tak prowadzi wojska krzyżackie, że ponoszą klęskę za klęską. W imię ojczyzny niszczy potęgę zakonu. W końcu zostaje zdemaskowany i skazany na karę śmierci.
Odwaga, poświęcenie, a także konsekwencja i determinacja w działaniu jest niezaprzeczalnym dowodem na to, że Konrad bardzo kochał swoją ojczyznę. Kilkuletni żywot w zakonie wzbudził w młodym Walterze uczucie wrogości i nienawiści w stosunku do Krzyżaków. Konrad to typowy bohater bajroniczny, który buntuje się przeciwko Zakonowi. Popełnia zdradę, prowadzi na śmierć setki wiernych mu rycerzy, ale działa z pobudek patriotycznych, pomiędzy dwiema wartościami: ojczyzną a rodziną. I jedna, i druga jest cenna, ale Konrad wybiera tę pierwszą. Rezygnuje ze szczęścia, rodziny, spokoju i harmonii na rzecz dobra zbiorowości. Czy warto? Konrad nie rozstrzyga tego w kategoriach własnego komfortu. Nie jest egoistą, a przeciwnie – w pewnym sensie altruistą. Odznacza się cechami prometejskimi i gotowy jest do poświęceń w imię własnego narodu. Ale musi zapłacić. Traci szacunek do siebie, ojczyzna jest dla niego ważniejsza niż szczęście osobiste. Tragizm głównego bohatera polega na tym, że każdy jego wybór przyniósłby osobistą klęskę. Jest rozdarty wewnętrznie – pragnie bowiem wolności ojczyzny oraz własnego szczęścia. Ojczyzna dla Konrada okazuje się „większym dobrem”.
Reasumując, Konrad to bohater narodowy, ale zarazem zdrajca ukochanej żony, a przede wszystkim zakonu krzyżackiego. Pomimo że uratował naród ojczysty od naporu Krzyżaków, to jednak kosztem własnego szczęścia i dobrobytu. Nie powinien podejmować się aż tak trudnego zadania, a tym samym czuć się odpowiedzialnym za sytuację polityczną swojego kraju. Z drugiej jednak strony Konrad Wallenrod to postać wymykająca się jakichkolwiek ocenom.
Plan:
1. Przedstawienie postaci
2. Wydarzenia z życia, które zmieniły los bohatera i wpłynęły na jego osobowość.
3. Cechy osobowości i charakteru.
4. Stosunek do ojczyzny, obowiązków patriotycznych, honoru rycerskiego
5. Wewnętrzny dramat bohatera
a) Konflikt tragiczny
b) Dylematy Konrada a sprawy szczęścia osobistego.
6. Ocena postaci.
[AS]