Literatura mieszczańsko-ludowa ma przede wszystkim trzech bohaterów: Ezopa, Marchołta i Sowizdrzała.
Ezop z Frygii jest bohaterem znanym folklorowi i literaturze greckiej i według przekazów legendarnych żył i nauczał w VI wieku p.n.e.
“Żywot Ezopa Fryga, mędrca obyczajnego i z przypowieściami jego” podjął, posłużywszy się łacińskimi wzorami średniowiecznymi, Biernat z Lublina (1522). Biernat prozaiczny tekst łaciński przełożył wierszem 8-zgłoskowym, 3144 wersy porządkując w czterowersowe strofy. Zawarł w nim nie tylko całą biografię Mędrca, ale i przypisywane mu bajki (210). Tytuły większości bajek stanowią pierwszy polski zbiór przysłów (np. “Wielcy złodzieje małe wieszają”, “Gdy się możni mnożą, ludzi ubożą”). Legendarny Ezop był niewykształconym niewolnikiem i człowiekiem szczególnej brzydoty. Łączył w sobie cechy błazna, mędrca i męczennika (dzięki sprytowi, dowcipowi i zdrowemu rozsądkowi stał się człowiekiem wolnym). Doradzał królom i pospólstwu, ale ściągał na siebie mściwy gniew kapłanów Apollina, którzy fałszywie go oskarżywszy doprowadzają do wyroku skazującego Ezopa na śmierć.
Biernat, przyswajając na polski grunt biografię starożytnego błazna i bajkopisarza, usiłował powiązać jego dzieje z rzeczywistością mu współczesną. Aktualizował więc przygody i poglądy swego bohatera (aluzje pod adresem duchowieństwa i możnych). Kreśląc pozytywny portret plebejusza, Biernat z Lublina ujawnił swą niechęć do możnych. Oskarżał ich o nadużycia, dbałość jedynie o własne interesy i działanie na szkodę publiczną. Krytykując niesprawiedliwość społeczną wskazuje na mądrość jako jedyną prawdziwą wartość, która winna decydować o pozycji człowieka.
Utwór cieszył się w wiekach XVI i XVII ogromną popularnością i rozgłosem, umieszczono go nawet na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych.
Marchołt, niegdyś bohater poważnego apokryficznego dialogu biblijno-talmudycznego, z czasem stał się postacią komiczną, a ściślej – komicznym sobowtórem i przeciwnikiem Salomona, uosabiającego książkową mądrość i formalną uczoność. W postaci tej jest coś z kreacji karnawałowej: korzysta z przywileju profanowania świętości, odwracania sensów, przedrzeźniania autorytetów. Autorem polskiej wersji jego przygód był Jan z Koszyczek: “Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym (prostym, rubasznym, nieobyczajnym a sprosnym)”. Jest to dialog, w którym autor wykazał niezwykłą wynalazczość nazewniczą. Salomon, zgodnie z “Biblią” prezentuje indywidualny dar mądrości, dzięki któremu umie rozstrzygać sytuacje konfliktowe i głosić sentencje, natomiast Marchołt przeciwstawia królowi mądrość zbiorową, zaczerpniętą z ludowych przysłów.
Sowizdrzał jest z kolei postacią zaczerpniętą z niemiecko-niderlandzkiego folkloru. Jego imię etymologicznie związane jest z nazwą franta, wydrwigrosza i kpiarza. Około 1530-1540 roku Wietor wydał anonimowy druczek, którego tytuł brzmiał prawdopodobnie “Sownocyardło”. Była to historyjka spisana prozą o dość luźnej konstrukcji fabularnej, składała się bowiem z szeregu krótkich nowel i żartów przedstawiających przewrotne figle tytułowego bohatera. Niestety z tego druku zachowały się jedynie szczątki, ale na podstawie wydań późniejszych można odtworzyć dzieje Sowizdrzała – ludowego mędrca i kpiarza, który wędrował od miasta do miasta, potrafił oszukiwać najsprytniejszych i przechytrzyć najbardziej uczonych, z każdej opresji wychodzić obronną ręką.