Ekorozwój

Droga, jaką przebyła ludzkość od początku ery przemysłowej do czasów obecnych wskazuje, że jeśli nie nastąpią radykalne zmiany w zachowaniu się człowieka, grozi nam powszechna zagłada jądrowa lub ekologiczna. Taka teza postawiona została w pierwszym Raporcie Klubu Rzymskiego w 1972 roku. Sformułowano wtedy hasło „wzrostu zerowego” jako antidotum na problemy ekologiczne świata. Dzięki tym i innym pracom rozszerzało się przekonanie, iż nie ma innej drogi rozwoju społeczno -gospodarczego, nie tylko w poszczególnych krajach, ale i w skali całego świata, jako ekorozwój, polegający na wszechstronnym harmonizowaniu działań gospodarczych z możliwościami środowiska przyrodniczego.[1]

Ekorozwój oznacza nowe podejście do rozwoju, przeciwstawiające się wąsko rozumianemu rozwojowi gospodarczemu. Termin ekorozwój został wprowadzony w czasie konferencji ONZ w Sztokholmie w 1972 roku. Pierwsza zasada Deklaracji Sztokholmskiej głosi, że : „Człowiek ma niepodważalne prawo do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku, które pozwala mu zachować godność i żyć w dobrobycie.”[2]

Pojęcie ekorozwój dokładniej sformułowane zostało w 1975 roku na III Sesji Zarządzającej Programem Narodów Zjednoczonych Ochrony Środowiska. Przyjęto wtedy tezę, że społeczeństwo realizujące idee ekorozwoju, to : „społeczeństwo, uznające nadrzędność wymogów ekologicznych, które nie mogą być zakłócone przez wzrost cywilizacji oraz rozwój kulturalny i gospodarczy, zdolne do samo sterowania swoim rozwojem w celu utrzymania homeostazy i symbiozy z przyrodą, a więc respektujące oszczędną produkcję i konsumpcję oraz wykorzystywanie odpadów, dbające o przyszłościowe konsekwencje podejmowanych działań, a więc także o potrzeby i zdrowie przyszłych pokoleń.”[3]

Mimo wieloletniej dyskusji pojęcie ekorozwoju nie jest do tej pory precyzyjnie zdefiniowane. Często przyjmuje się, że jest ono intuicyjnie oczywiste. Oznacza bowiem rozwój (lub wzrost) społeczno – gospodarczy uwzględniający wymogi ekologiczne.

Najczęściej spotykane w literaturze określenia charakteryzują ekorozwój jako:

prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą tak, aby nie spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian lub jako gospodarowanie dopuszczalne ekologicznie, pożądane społecznie i uzasadnione ekonomicznie;
rozwój społeczno – gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem.[4]

Na obecnym etapie badań pod pojęciem ekorozwoju można rozumieć taki sposób prowadzenia działalności gospodarczej, kształtowania i wykorzystania potencjału środowiska oraz organizacji życia społecznego , które zapewni dynamiczny rozwój jakościowo nowych procesów produkcyjnych, trwałości użytkowania zasobów przyrodniczych oraz poprawę ( w pierwszym okresie ), a następnie zachowanie wysokiej jakości życia.

W działaniach praktycznych ekorozwój oznacza:

całościowe, systemowe ujmowanie zjawisk (trendów, działań, zachowań) gospodarczych, społecznych i przyrodniczych, postrzeganie ich współzależności, a szczególnie zależności między różnymi formami użytkowania środowiska a stanem ekosystemów i jakością życia społeczeństwa;
wybór priorytetów rozwojowych – produkcyjnych i konsumpcyjnych przy stosowaniu zestawu kryteriów ekonomicznych, ekologicznych i społecznych;
bilansowanie korzyści; strat w odniesieniu do trzech sfer – gospodarki, społeczeństwa i środowiska;
traktowanie środowiska przyrodniczego (w każdej skali) jako organicznej całości (ekosystemu), która podlega podobnie jak gospodarka i społeczeństwo – stałym procesom rozwojowym o charakterze ewolucyjnym i sporadycznym przekształceniom typu rewolucyjnego;
ocenianie zmian stanu środowiska poprzez nowy paradygmat jego wartości, jakim jest zachowanie zdolności ekosystemów do trwałego rozwoju.[5]

Ekorozwój jest pojęciem, które pojawiło się w języku polskim w końcu lat osiemdziesiątych. Wprowadziło ono do polskiej praktyki językowej w zasadzie trzy, o różnej powszechności interpretacje eksponujące następujące cechy:

zrównoważoność – ekorozwój jest synonimem rozwoju zrównoważonego. Zrównoważoność rozwoju jest wyjaśniania w dużym stopniu przez cechy: trwałość i samopodtrzymywanie się; jest rozumiana integralnie tzn. w sensie ekologicznym, socjalnym, kulturowym i ekonomicznym;
trwałość – ekorozwój jest synonimem rozwoju trwałego; trwałość rozwoju jest wyjaśniana w dużym stopniu przez cechy zrównoważoności rozwoju i jego samopodtrzymywanie się;
samopodtrzymywanie się -ekorozwój opisywany jest poprzez trzy cechy, tzn. jest synonimem rozwoju zrównoważonego, trwałego i samopodtrzymującego.

Cechy objaśniające kategorię ekorozwoju są mocno skorelowane i opisują trzy aspekty:

strukturalny ( cecha zrównoważoności), czyli konieczność utrzymywania właściwych proporcji, struktury rozwoju, zrównoważenie między potrzebami rozwojowymi, a potrzebą ochrony środowiska i jego zasobów,
czasowy ( cecha trwałości);
stwarzania rezerw i bodźców dla dalszego rozwoju (cecha samopodtrzymywania rozwoju).[6]

Analiza istoty ekorozwoju wskazuje na realną możliwość rozszyfrowania tej kategorii przez zasady ekorozwoju, tworzące filozofię nowego podejścia do rozwoju i jednocześnie zbiór podstawowych kierunków praktycznych działań.

Podobnie jak cele, również zasady ekorozwoju są formułowane dla gospodarki kraju jako całości lub grup krajów; mają one także swój wymiar regionalny i lokalny. Opierając się na Polityce ekologicznej państwa z 1990 roku ustalono podstawowe zasady ekorozwoju:

Zasada główna ekorozwoju – jednoznaczne ustalenie , iż obowiązek ochrony środowiska nie może być traktowany jako pozostający w konflikcie z interesami gospodarki lecz stanowi element prawidłowego gospodarowania a wszelka działalność naruszająca ten obowiązek jest bezwzględnie nielegalna;
Zasada uwzględniania wymogów środowiska w działalności planistycznej – planowanie przestrzenne ma w znacznie większym stopniu niż dotychczas uwzględniać problemy gospodarowania zasobami środowiska;
Zasada praworządności – każdy przepis prawny powinien być ściśle przestrzegany bez stosowania odstępstw i wyjątków. Jest to zasada nie przekraczania ustalonej prawnie lub administracyjnie skali ingerencji w środowisko nawet wówczas, gdy jego użytkownicy byliby skłonni ponieść ciężar rekompensaty finansowej z tytułu przekroczenia;
Zasada odpowiedzialności sprawcy – oznacza przyjęcie przez zanieczyszczającego środowisko pełnej odpowiedzialności materialnej za skutki degradacji środowiska. Zasada ta wyraża się w zróżnicowanym i uściślonym systemie o charakterze cywilnym, administracyjnym, karnym i pracowniczym;
Zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła – unikać wytwarzania zanieczyszczeń i stosować obiegi zamknięte;
Zasada ekonomizacji – dotyczy wykorzystania mechanizmu rynkowego z zachowaniem niezbędnego interwencjonizmu rynkowego ( wprowadzenie preferencyjnych kredytów i subwencji inwestycyjnych, stosowanie zróżnicowania podatkowego – ulgi podatkowe, wprowadzenie rynku uprawnień itp.);
Zasada regionalizmu – dotyczy trzech rodzajów obszarów: ekologicznego zagrożenia, o dużych walorach przyrodniczych i pośrednich. Zasada ta oznacza również, że każdy region ma prawo do własnej polityki społeczno – gospodarczej;
Zasada uspołecznienia – ma być „ realizowana przez stworzenie instytucjonalnych i prawnych warunków udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w całym procesie ochrony i kształtowania środowiska, przez edukację ekologiczną, budzenie świadomości i wrażliwości ekologicznej oraz generalnie budowanie nowej etyki zachowań wobec środowiska”;
Zasada wspólnego rozwiązywania europejskich i globalnych problemów ochrony środowiska – oznacza konieczność ścisłej współpracy międzynarodowej, np. przez przestrzeganie konwencji dotyczących ochrony środowiska.

Dla umożliwienia realizacji ekorozwoju przyjęto zasadę, że Minister Ochrony Środowiska odpowiada za całokształt gospodarki zasobami przyrody. Postanowiono więc, aby resortowi ochrony środowiska podlegały sprawy związane z:

ochroną przyrody;
gospodarką wodną;
gospodarką lasami;
gospodarką kopalinami;[7]

[1] Świętokrzyska Agencja Rozwoju S.A. – Strategia rozwoju województwa świętokrzyskiego, Kielce 2000, s. 146.

[2] M. Ramczyk, Mechanizmy i uwarunkowania ekorozwoju, Interdyscyplinarna Konferencja Naukowa, Białystok 1996, s. 235.

[3] S. Kozłowski, Ekorozwój – wyzwanie XXI wieku, Warszawa 2000, s. 100.

[4] S. Kozłowski, Ekorozwój …, op. cit., s. 105-107.

[5] B. Poskrobko, Sterowanie ekorozwojem, Białystok 1998, s. 98.

[6] T. Borys, Wskaźniki ekorozwoju, Białystok 1999, s. 64-70.

[7] W. Kozłowski, W drodze…,op. cit., s. 147-149.