- Utwór zaliczany do liryki sytuacyjno-refleksyjnej.
- Powstał w 1885 roku.
- Składa się z 6 strof.
- Każda z nich liczy 4 wersy , z parzystymi rymami żeńskimi.
- Wiersz sylabiczny, po 8 sylab wersy.
- Wiersz zestawia losy dwóch ludzi.
- Główne postaci utworu to król i prosty chłop – Stach.
- Obaj poszli na wojnę, choć ich sytuacja jest zgoła odmienna.
- Król czerpie z wojny korzyści, chłop jest z grupy ofiar wojny.
- Głęboki sens wiersza oddają słowa poetki „A najdzielniej biją króle,/ A najgęściej giną chłopy”.
- Losy obu są przedstawione równolegle (zjawisko takie nazywane jest paralelą).
- Oparty jest na zasadzie kontrastu.
- Wiersz posiada bogatą symbolikę, choć napisany jest zwięźle.
- Wyraża protest przeciwko uciskowi, oskarża istniejący system społeczny, trudną sytuacją ludzi najbiedniejszych.
- Konopnicka wskazuje, że nawet bohaterskie najbiedniejszych są zapomniane (bowiem ludzie ci w oczach innych niewiele znaczą). Pozostają dla nich bezimienni. Wszyscy zwracają uwagę na najpotężniejszych i to właśnie ich losami się zajmują.
- Środki artystyczne: epitety (np. „jasne zdroje”), porównania (np. „lud się wali jako snopy”, personifikacja przyrody (np. „dzwoniły mu dzwoneczki liliowe”).
A jak poszedł król na wojnę,
Grały jemu surmy zbrojne,
Grały jemu surmy złote
Na zwycięstwo, na ochotę…
A jak poszedł Stach na boje,
Zaszumiały jasne zdroje,
Zaszumiało kłosów pole
Na tęsknotę, na niedolę…
A na wojnie świszczą kule,
Lud się wali jako snopy,
A najdzielniej biją króle,
A najgęściej giną chłopy.
Szumią orły chorągwiane,
Skrzypi kędyś krzyż wioskowy…
Stach śmiertelną dostał ranę,
Król na zamek wraca zdrowy…
A jak wjeżdżał w jasne wrota,
Wyszła przeciw zorza złota
I zagrały wszystkie dzwony
Na słoneczne świata strony.
A jak chłopu dół kopali,
Zaszumiały drzewa w dali.
Dzwoniły mu przez dąbrowę
Te dzwoneczki, te liliowe…