Wesele
AKT I SCENA l
Czepiec, Dziennikarz
CZEPIEC
Cóż tam, panie, w polityce?
Chińcyki trzymają się mocno!?
DZIENNIKARZ
A, mój miły „gospodarzu,
mam przez cały dzień dosyć Chińczyków.
CZEPIEC
Pan polityk!
Dziennikarz
Otóż właśnie polityków mam dość, po uszy, dzień cały.
CZEPIEC
Kiedy to ciekawe sprawy
DZIENNIKARZ
A to czytaj, kto ciekawy; wiecie choć, gdzie Chiny leżą?
CZEPIEC
No daleko, kajsi gdzieś daleko;
a panowie to nijak nie wiedzą,
że chłop chłopskim rozumem trafi,
choćby było i daleko.
A i my tu cytomy gazety
i syćko wiemy.
DZIENNIKARZ
A po co -?
CZEPIEC
Sami się do światu garniemy.
DZIENNIKARZ
Ja myślę, że na waszej parafii
świat dla was aż dosyć szeroki.
CZEPIEC
A tu ano i u nas bywają,
co byli aże dwa roki
w Japonii; jak była wojna.
DZIENNIKARZ
Ale tu wieś spokojna. –
Niech na całym świecie wojna,
byle polska wieś zaciszna,
byle polska wieś spokojna.
CZEPIEC
Pon się boją we wsi ruchu.
Pon nos obśmiwajom w duchu.
A jak my, to my się rwiemy
ino do jakiej bijacki.
Z takich jak my , był Głowacki.
A, jak muślę, ze panowie
duza by już mogli mieć,
ino oni nie chcom mieć!
Karta pracy
Przeczytaj uważnie podany fragment „Wesela”’ S. Wyspiańskiego /akt 1, sc. 1), a następnie wykonaj polecenia:
- Nadaj tytuł tej scenie „Wesela”
Propozycje tytułów sceny I:
- „Wyście sobie, a my sobie”;
- Spotkanie pierwszych weselnych gości;
- My i Wy;
- Panowie i chłopi;
- Wieś i miasto;
- 2. Sporządź protokół z prowadzonej przez bohaterów rozmowy
Protokół ze spotkania Czepca i Dziennikarza, uczestników wesela inteligenta – poety Lucjana Rydla z chłopką – Jadwigą Mikołajczykówną[1] w Bronowicach, dnia 20 listopada 1900 roku.
Porządek :
- Spotkanie w świetlicy (izbie) weselnej
- Dialog chłopa i pana
- Refleksje i wnioski
Ad 1)
„Na weselu, przy stołach zasiedli panowie we frakach, a miedzy nimi wiejskie kobiety w naszywanych gorsetach i koralach u szyi, i panie w sukniach wizytowych, i chłopi w sukmanach”.[2]
Spotkanie odbyło się w izbie domu weselnego Tetmajerów[3] w podkrakowskich Bronowicach, gdzie podczas uroczystości spotkali się zarówno bronowiccy chłopi, jak i krakowska inteligencja. Część zaproszonych gości bawiła się pierwszego dnia w pobliskiej karczmie dzierżawionej przez Żyda Singera.
Ad 2)
Do rozmowy doszło w pustej świetlicy, w której znaleźli się nieco oszołomieni zabawą – rubaszny Czepiec i elegancki Dziennikarz. Konwersację rozpoczął Czepiec pytaniem o aktualności polityczne.
„Cóż tam panie w polityce ?”
Dziennikarz zbył go lekceważącą odpowiedzią, bo rozmowa z chłopem wyraźnie go nudziła.
„Otóż właśnie polityków mam dość,
po uszy,
cały dzień…”
Nie chciał odpowiadać na pytania chłopa interesującego się wydarzeniami na świecie. Dziwił się, że chłopom nie wystarcza ich własny wiejski świat.
„Niech na całym świecie wojna’
byle polska wieś zaciszna
byle polska wieś spokojna”
Dotknięty pesymizmem i pogrążony w melancholii niegrzecznie odpowiedział Czepcowi:
„A to czytaj, kto ciekawy”
Czepiec całą rozmowę zripostował aforyzmem[4]:
„Panowie nie chcom chcieć”
Ad 3)
Ta krótka rozmowa ujawniła, że inteligenci i chłopi, zgromadzeni w roztańczonej, bronowickiej chacie żyją w dwóch odrębnych, hermetycznych światach, nic w rzeczywistości o sobie nie wiedząc. Zbratanie z ludem to tylko pozór, odwieczny konflikt między panem a chłopem wcale nie zniknął, nadal dzieli te dwie grupy społeczne mur wzajemnej nieufności i niemożność wspólnego czynu.
Wniosek:
Tragizm narodu tkwi w niemożności spełnienia skutecznego czynu, w niemocy i braku umiejętności wykorzystania szansy, inteligencja zawiodła, a chłopi nie dorośli do tak poważnego zadania. Ta konfrontacja z trudną rzeczywistością obala wszystkie polskie mity o odrodzeniu Polski.
- Scharakteryzuj jedną z postaci-przygotuj notatkę mającą cechy hasła w encyklopedii
Czepiec – starosta weselny, chłop na swój sposób oświecony, a jednocześnie zadzierzysty, skłonny do wypitki i do bitki, nie idący na łatwe kompromisy, pełen buty i prostackiej siły, zlekceważony przez Dziennikarza ustawicznie szuka okazji do odwetu, ma – wraz z nazwiskiem – prawzór w rzeczywistości, Błażej Czepiec, wuj gospodyni, wójt i pisarz gminny w Bronowicach, szwagier Jacka Mikołajczyka;
Dziennikarz – pierwowzorem tej postaci był Rudolf Staszewski, redaktor konserwatywnego „Czasu” – czasopisma krakowskiego Stronnictwa Stańczyków[5], jeden z najświetniejszych przedstawicieli polskiej inteligencji, wybitne zdolności „powołały” go bardzo młodo na stanowisko redaktora; przeżywa kryzys zaufania do programu własnego stronnictwa, które głosi, że historia Polski była pasmem klęsk i niepowodzeń, a jedyną metodą postępowania w obecnym czasie niewoli jest lojalizm i ugoda z zaborcą, przyczynę upadku Polski widzi w samych Polakach; zmęczony życiem, niechętny polityce, pesymista pogrążony w smutku i melancholii;[6]
- Znajdź aluzję do dzieła epoki renesansu, wskaż jej źródło i wyjaśnij sens
„…wieś zaciszna,
wieś spokojna”
Prawdopodobnie mimowolnie Dziennikarz ironicznie parafrazuje słowa Panny XII z Pieśni świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego:
„Wsi spokojna, wsi wesoła,
który głos twej chwale zdoła?
„Pieśń świętojańska o Sobótce” to przykład sławionej przez poetów renesansowych pełni życia, pochwały uciech i apoteozy sielskiego życia na wsi. Jest to cykl pogodnych utworów lirycznych – dwanaście panien kolejno wygłasza pochwałę życia wśród pól i lasów, tańca i śpiewu. Pasterze są syci i zadowoleni, przyroda pyszni się swą urodą. Więcej jednak w tych opisach konwencji i świadomej stylizacji niż realizmu.
Ten fragment ilustruje wzajemne relacje dwóch grup społecznych – inteligencji i chłopów. Czepiec próbuje rozmawiać o polityce, jest jednak lekceważony przez dziennikarza, który wolałby widzieć wieś sielankową. Czepiec tłumaczy sobie zdanie Dziennikarza lękiem przed „ruchem” mas chłopskich.
- Poddaj analizie 2-3 różne cechy języka Czepca ,wyjaśnij termin „dialektyzacja”.
W spotkaniu Czepca i Dziennikarza zwraca uwagę zindywidualizowanie dialogu. Każda z postaci mówi „własnym „ językiem. Czepiec mówi
- gwarą, np. kajsi, ino,
- ścieśnia samogłoski,
- używa słów dosadnych, rubasznych, np. bijacka, obśmiwanie,
- mazurzy , np. duza, Chińcyki,
- używa dialektyzmów fonetycznych (chcom, nom, nos, obśmiwajom).
Takie wypowiedzi przyczyniają się do wzmocnienia plastyczności sceny, wyrazistości postaci i tworzą odpowiednią atmosferę.
Warto podkreślić, że wiele sformułowań weszło do języka polskiego stając się przysłowiami, porzekadłami albo często i chętnie używanymi na różne okazje cytatami ( nie zawsze łączonymi z „Weselem” jako dziełem literackim), np.:
Niech na całym świecie wojna,
byle polska wieś zaciszna,
byle polska wieś spokojna. (akt I, sc. 1)
Ach, pan gada, gada, gada (akt I, sc. 10)
Polska to jest wielka rzecz. (akt II, sc. 10)
Dialektyzacja – odmiana stylizacji językowej polegająca na użyciu wyrazów, zwrotów lub form językowych zaczerpniętych z dialektu lub naśladujących dialekt. Dialektyzacja może być dokładnym naśladowaniem gwary lub też wydobywać tylko cechy istotne; dotyczy różnych poziomów języka.
Dialektyzacja może wynikać z założeń programowych prądu literackiego. W okresie Młodej Polski łączy się ze zjawiskiem ludomanii, silniej występuje w dialogach, słabiej w narracji.
Dialektyzm – element językowy pochodzący z określonego dialektu i odbiegający od ogólnej normy językowej. Dialekt użyty w wypowiedzi jako zamierzony środek służący osiągnięciu efektów artystycznych zyskuje wyrazistą wartość stylistyczną, stając się podstawowym środkiem dialektyzacji.
Najczęstszą formą dialektyzmu jest:
- dialektyzm leksykalny, polegający na użyciu wyrazów gwarowych (kajsi, ino),
- występują też dialektyzmy fonetyczne (nom, chcom),
- dialektyzmy fleksyjne[7],
- wyróżnia się także dialektyzmy semantyczne[8],
- dialektyzmy słowotwórcze[9],
- dialektyzmy frazeologiczne[10],
- dialektyzmy składniowe[11].
[1] Ślub Lucjana Rydla odbył się w kościele Mariackim, będącym także kościołem parafialnym dla Bronowic;
[2] List L. Rydla do F. Vondracka, [w:] Pamiętniku Teatralnym, 1953, zeszyt4, s. 207;
[3] Panna młoda – Jadwiga Mikołajczykówną była młodszą siostrą żony Włodzimierza Tetmajera, który dziesięć lat wcześniej pojął za żonę Annę Mikołajczykówną i osiadł na wsi w Bronowicach;
[4] aforyzm [gr. aphorismós = definicja], zwięzłe ujęcie jakiejś prawdy (moralnej, filozoficznej, psychologicznej) odznaczające się dobitnością i precyzją, często efektowne i zaskakujące.
[5] Stańczyk – błazen ostatnich Jagiellonów, znany z ostrego języka, ale i mądrości politycznej;
[6] Wymienione postaci rzeczywiste to tylko jednak prototypy bohaterów „Wesela”, których kształtował Stanisław Wyspiański w sposób odmienny od rzeczywistości. To po prostu konstrukcje o określonej funkcji w kompozycji utworu.
[7] Fleksja – odmiana;
[8] Semantyka – nauka o znaczeniu wyrazów;
[9] Słowotwórstwo – nauka o budowie i tworzeniu wyrazów;
[10] Frazeologia – ogół połączeń wyrazowych (związków frazeologicznych) występujących w danym języku lub stylu;
[11] Składnia – budowa zdania, zespół powiązań gramatycznych i pozycyjnych wiążących słowa w większe jednostki – zdania;