- Określenie filomaci pochodzi od przyjaciela, miłośnika nauki.
- Filomaci o tajny związek założony przez studentów Uniwersytetu w Wilnie (1.10.1817).
- Stowarzyszenie Filareci (stowarzyszenie miłośników cnoty) powstało w 1820 roku, kiedy władze uczelni zabroniły dalszej działalności filomatom.
- Było ono głęboko zakonspirowane, a zdecydowaną większość członków stanowili filomaci.
- Związki miały charakter kół naukowych.
- Młodzież czytała utwory literackie, analizowała referaty z różnych dziedzin.
- Istotne dla młodych ludzi były ideały niepodległościowe.
- Filareci mieli bardziej radykalne postulaty od filomatów, czuli powiew romantycznej filozofii, chcieli wolności w dosłownym tego słowa znaczeniu.
- Niepodległościowe hasła głoszone przez młodych ludzi dotarły do ludzi cara, m.in. znienawidzonego Nowosilcowa. który nie ustawał w tropieniu takich organizacji.
- Działalność przerwało śledztwo w 1822 roku, a w 1823 zaczęły się aresztowania.
- Przed sądem postawiono 108 uczestników spotkań.
- Wyroki były różne, w tym więzienie, dozór policyjny i zesłanie w głąb Rosji.
- Proces młodzieży wileńskiej stał sie kanwą III cz. „Dziadów”.
Najbardziej znani filomaci to:
- Adam Mickiewicz,
- Tomasz Zan,
- Jan Czeczot,
- Józef Jeżowski,
- Onufry Pietraszkiewicz,
- Franciszek Malewski.