„Fraszki” Jana Kochanowskiego [charakter i stylistyka]

Kochanowski pisał fraszki przez całe życie. Cechuje je ogromna różnorodność tematyczna.

CHARAKTER FRASZEK

  • Fraszki są odbiciem renesansowego hasła „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”.
  • Są rodzajem pamiętnika poety, zawierającym bogatą galerię szkiców z życia codziennego: szlacheckiego, dworskiego, wiejskiego itp.
  • Mówią o różnych aspektach ludzkiej egzystencji: o zabawie, przyjaźni, miłości, ale także o obowiązkach patriotycznych czy poglądach religijnych i filozoficznych.
  • Ich humanistyczny charakter ujawnia się także w postawie wobec świata: w głoszeniu radości życia, w nowym spojrzeniu na przyrodę (motywy arkadyjskie).
  • Głównym bohaterem wielu fraszek uczynił poeta samego siebie – świadczą o tym zarówno motywy autobiograficzne, jak i liczne wypowiedzi na temat własnej twórczości (np. uwagi o fraszce i jej charakterze).

POWRÓT DO ANTYKU

  • wpływy filozofii epikurejskiej i stoickiej
Epikureizm

Stoicyzm
  • zachęta do korzystania z życia (carpe diem),
  • pochwała biesiady, zabawy w dobrym towarzystwie, wina i muzyki,
  • sławienie uroków wiejskiej egzystencji
  • motyw Fortuny – rzymskiej bogini losu, która rządzi ludzkim życiem (człowiek musi poddać się jej wyrokom),
  • postulat przyjmowania zmiennego losu ze spokojem,
  • pochwała cnoty jako wartości cenniejszej niż dobra materialne
  • respektowanie antycznego kanonu piękna – dążenie do prostoty formy, harmonii, stosowności i regularności,
  • obecność motywów zaczerpniętych z mitologii czy historii antycznej, np. mitu o porwaniu Heleny („Na historyją trojańską”), mitu o labiryncie („Do fraszek”), postaci Marsa i Achillesa („Na swoje księgi”),
  • nawiązywanie do antycznych form literackich, np. anakreontyku („Z Anakreonta”),
  • nawiązywanie do dorobku Horacego – niektóre utwory polskiego poety są parafrazami dzieł rzymskiego twórcy, nawiązania dotyczą zarówno formy, jak i treści (np. „Na dom w Czarnolesie”)

STYLISTYKA FRASZEK

  • Fraszki cechuje różnorodność odwołań stylistycznych – odnaleźć w nich można nawiązania: do epigramatów, utworów biesiadnych, erotyków, satyr (np. w scenach z życia dworskiego).
  • Częste wykorzystywanie dialogu łączy utwory Kochanowskiego z dramatem. Humor fraszek został wprowadzony przez umiejętne wykorzystanie różnych rodzajów komizmu: sytuacyjnego,
    postaci, słownego, oraz zastosowanie ironii i autoironii.

 

Na uwagę zasługują także:

  • bogaty język fraszek – wprowadzanie różnych odmian stylistycznych (stylu podniosłego, ale także języka potocznego),różnorodność pod względem budowy – występują fraszki o różnym rozmiarze wiersza (od pięcio- do trzynastozgłoskowca) i różnej formie:
  • epigramatyczne – krótkie, często dwuwersowe,
  • udramatyzowane – zawierające dialog, mające kształt scenki,
  • o kształcie wyznania – zwykle o tematyce refleksyjnej,
  • opisowo-ilustracyjne – przedstawiające jakieś zjawisko,
  • zróżnicowanie osoby mówiącej – na przykład w utworze „Na lipę” podmiotem lirycznym jest drzewo, a we fraszce „Na dom w Czarnolesie” osobę mówiącą można utożsamić z autorem,
  • bogactwo środków stylistycznych – epitetów, personifikacji, porównań, apostrof, anafor itp.