Sztuką jest wszystko, co wyraża uczucie lub widzenie świata, a artysta to czło-wiek naznaczony wrażliwością, większą od przeciętnego zjadacza chleba, posiada bo-wiem zdolność odbioru i przetwarzania rzeczywistości w sposób bardziej wnikliwy i emocjonalny. Nic więc dziwnego, że sztuka, podobnie jak literatura, jest nośnikiem mądrości wielu pokoleń, manifestem ku czci lub protestem przeciwko czemuś.
Zastanawiając się nad dziełem sztuki współczesnej sięgnęłam do niezwykłego albumu malarskiego Pablo Picasso . Sam artysta (1881 – 1973) jest jedną z największych osobowości sztuki XX wieku. Wszechstronny zarówno w technice (malarz, rzeźbiarz, grafik, ceramik), jak i formie wzbudza ciekawość. Jego twórczość w dużym stopniu pokrywa się z rozwojem sztuki XX wieku.
Warto pamiętać, że to właśnie on odkrył i ujrzał świat inaczej – i utrwalił go na płótnach. Inaczej – to znaczy w prostych formach geometrycznych, do których można sprowadzić każdą postać, każdy świat. Postrzeganie drzewa jako prostokąta, góry jako trójkąta – nie jest bliskie naturze, nie jest też odwzorowaniem rzeczywistości – ale jest poszukiwaniem istoty rzeczy wspólnej, wszelkim elementom życia naszej planety.
Picasso odkrył ich strukturę, szkielet, zajrzał do wnętrza postaci i przedmiotów. Kubizm i Pablo Picasso jako jego najwybitniejszy twórca zapoczątkował rewolucję w sztuce. Kubiści czerpali inspiracje z obrazów Cezanne’a , a także z prymitywnej rzeź-by iberyjskiej i masek z Konga. Odeszli od imitowania, kopiowania natury. Sam Pablo Picasso mawiał – „Maluję co wiem, a nie co widzę” .
Moją uwagę przykuł szczególnie obraz „Guernika”, który od chwili powstania w 1937 roku zachwyca i wzbudza zażarte spory.
W opisach krytyków sztuki i znawców malarstwa spotkamy określenia, że jest to malarski protest Pabla Picassa przeciwko wojnie czy bardziej ogólnie, iż Guernika to jeden z najmocniejszych manifestów antywojennych. Guernica doczekała się wielu in-interpretacji, komentarzy, dedykowano jej liczne wiersze.
O tragedii Guerniki Pablo Picasso dowiedział się z gazet, które pod datą 26 kwietnia 1937 r. przyniosły wstrząsającą wiadomość o zbombardowaniu małego baskijskiego miasteczka przez samoloty sprzymierzonych z generałem Franco nazistów podczas hiszpańskiej wojny domowej. W wyniku bombardowania zginęło ponad półtora z siedmiu tysięcy mieszkańców miasteczka. W sobotę – 1 maja 1937 roku, gdy jesz-cze dymiły zgliszcza Guerniki Pablo Picasso wykonał ołówkiem kilka szkiców do przyszłego obrazu .
Guernica jest niezwykłym obrazem pod względem techniki, kompozycji i treści. W oryginale płótno Picassa ma 3,5 metra wysokości i 7,8 metra szerokości. To ogrom-ne dzieło artysta stworzył w surowym monochromie (czerń i biel, odcienie szarości). Ta surowość w warstwie graficznej podkreśla wymowę utworu.
Jak patrzeć na ten obraz? Trzeba przede wszystkim poznać okoliczności hiszpańskiej wojny domowej, by go zrozumieć. Tylko osoby wtajemniczone mogą odkryć jego wymowę i przesłanie, bowiem pierwsze spojrzenie na dzieło przywołuje chaos zgromadzonych postaci.
Kilkakrotne spojrzenie na obraz pozwala wśród plątaniny rozsypanych linii, „zranionych” trójkątów rozpoznać postaci, zrozumieć, że w pozornym chaosie jest za-mierzona rytmiczność linii. Biegną one ukośnie od dolnych rogów, aż do lampy, tworząc kompozycję piramidalną. Lampę trzyma kobieta wychylająca się z okna, przerażona tym co widzi (wygięte w przestrachu usta, ściągnięte z żalu brwi). Picasso dał jej do ręki lampę, by rozświetlała mrok, by oświetliła to, co zdarzyło się w Guernice.
Rytm pionowy linii pozwala wyraźnie oddzielić dwa skrzydła boczne obrazu. Na prawym mamy przerażoną kobietę w płonącym domu, której wyciągnięte ręce błagają o pomoc, na lewym – kobietę z martwym dzieckiem, zwisającym z jej rąk niczym szmaciana lalka. Matka tuli swe dziecko, obejmuje rękami, ale patrzeć na nie – nie może. Jej twarz wyraża rozpacz, która wyrywa się ku niebu. Ale nieba nie ma, niebo jest zamknięte i nie przepuszcza światła. Słońce dziwnie skurczone nie daje naturalnego światła i ciepła, tkwi w nim jedynie żarówka.
Byk ( symbol hiszpańskiego ludu) zdaje się ochraniać zrozpaczoną matkę, a rozciągnięte ramiona leżącego poniżej martwego wojownika ze strzaskanym mieczem przywodzą na myśl ukrzyżowanie. Nad nim najmocniejszy chyba symbol śmierci – przebity i kwiczący z przerażenia i bólu koń.
Poszarpane, zniekształcone ciała, szeroko rozwarte z bólu i przerażenia oczy, otwarte usta wydające jakby zbiorowy krzyk przerażenia, zanurzają oglądającego w atmosferę okrucieństwa, zgiełku i zamętu wojennego. Jedyna „żywa” istota – to symbol Ducha świętego – gołąb z gałązką oliwną w dziobie.
Obraz przedstawia scenę, której wartość symboliczna rodzi się z sumy poszczególnych fragmentów dzieła, z każdej umieszczonej tam formy. Wszystkie istoty (zarysy lub dusze istot) stanowią najwyższe wcielenie istnienia – żołnierz i matka, gołąb, koń i byk. Gesty, postawy, układ wszystkich elementów obrazu i każdego z osobna, zaakcentowanych czy zaostrzonych przy użyciu matowej, prawie płasko nakładanej farby, o zimnych odcieniach, bez koloru, stanowią najgłębszy wyraz oskarżenia i odrazy.
Czy Guernica to zwykłe artystyczne dzieło? Na pewno nie. Obraz w niezwykły sposób prezentuje prawdziwe oblicze wojny, uświadamia jej grozę, cierpienie i śmierć. Podobno, gdy podczas okupacji pewien Niemiec odwiedził malarza i patrząc na fotografię Guerniki zapytał „czy to pańskie dzieło?”, Picasso odrzekł – „nie, wasze”.
Analiza obrazu pozwala na wysnucie wniosku, że malarstwo nie jest stworzone tylko do dekoracji mieszkań, lecz że stanowi element walki z wrogiem, jest formą protestu przeciwko złu, na przykład wojnie.
[Ela W.]