Splot podwójnej rzeczywistości w świadomości narratora (tworzących jego biografię):
- powracająca we wspomnieniach i snach przeszłość partyzancka Starego,
- czas akcji współczesnej narratora Pawła w osadzie na górską rzeką Sołą, nad którą ma powstać zalew z zaporą wodną, przynosząc miasteczku zagładę,
- nowa Apokalipsa fikcyjnych miasteczek Podjelniaki i Zajelniaki,
- krajobraz na Sołą podobny do ziem na Wileńszczyźnie, gdzie Paweł walczył w oddziałach AK i ukrywał się po wojnie.
Czas akcji:
- jesień na początku lat sześćdziesiątych.
Wątek główny stanowią urywki, fragmenty z biografii narratora, przywołane z konspiracyjnej przeszłości, jakby z koszmarnego snu:
- tajemniczy pobyt Pawła-Starego w miasteczku nad Sołą,
- wspomnienia z partyzanckich akcji rozwiązanego już oddziału Orkana,
- konieczność ukrywania sie Starego w obawie przed dekonspiracja,
- ratunek przez nieznajomego, ktorego twarz na zawsze pozostała w pamięci Starego,
- powrót do działalności konspiracyjnej po wyzwoleniu w tzw. „bandach podziemnych” i rozkaz zlikwidowania „gada” denuncjatora za pogrom oddziału Kmicica,
- podobieństwo twarzy „gada” do nieznajomego wybawcy, przyczyną połowicznie wykonanego rozkazu (strzał nie w serce lecz w prawą stronę piersi w Wigilię jako wewnętrzny protest przed zabijanie Polaka przez Polaka),
- kolejne podobieństwo twarzy Józefa Cara do dawnego wybawcy, równocześnie niedoszłej ofiary, chęć sprawdzenia blizny po strzale w celu rozwiązania dręczącej niepewności,
- sensacyjna akcja- identyfikacja /konfrontacja trzech postaci: wybawcy, ofiary, przywódcy religijnej sekty (dawnego nauczyciela),
- prawda zawarta w słowach Józefa: „W każdym człowieku będziesz widział tych, których skrzywdziłeś”.
Konwencja snu, jej splot z zasadniczą akcją utworu:
- opowieści mieszkańców Boru Soleckiego o Huniadym, który mógł być dawnym Korwinem, dochodzący odgłos strzałów z Boru,
- zacieranie granic między rzeczywistością i przywidzeniami (czasem pod wpływem zamroczenia alkoholowego u Korsaków), częste „być może” jako stan niepewności w rozmaitych okolicznościach,
- opuszczenie miasteczka przez Pawła i szafira w czasie powodzi,
- biografie wojenne mieszkańców znad Soły zapatrzonych w odległą przeszłość, powracających do wspomnień sprzed lat,
- konwencja „jawy i snu” pozwalająca narratorowi odchodzić od teraźniejszych wydarzeń do dawnych czasów, wspomnień,
- tajemnicze epizody z życia różnych ludzi, ich wojenne dzieje – wyznacznikiem powojennej teraźniejszości, psychiki bohaterów, poszukiwanie bliskich, własny rachunek sumienia krzywd wyrządzonych innym, próba odnalezienia sensu życia w nowych okolicznościach, chęć znalezienia swego miejsca w świecie współczesnym,
- torowy Dobas-Dębicki, jego działalność partyzancka, okoliczności śmierci rodziny, uprzywilejowana funkcja w powiecie, następnie degradacja do najniższego stanowiska na kolei, chęć ucieczki od minionej przeszłości,
- hrabia Pac-Kowalski, ukrywanie arystokratycznego pochodzenia i posiadanego wyższego wyksztalcenia,
- partyzant Jasiu-Krupa, domniemany Żyd, który z nieznanych przyczyn wypiera się swych korzeni, narażanie się na ludzka złośliwość i pogardę,
- Malwina i Ildefons Korsakowie, życie na podwalinach wspomnień z Ejszyszek na Wileńszczyźnie (rodzinna miejscowości Pawła-Starego),
- Józef Car, dawny nauczyciel, komunista, przywódca sekty religijnej.
Budowa tamy, postrzegana jako tragiczna wyższa konieczność w życiu miasteczka oraz powiązanie jej z indywidualnym bytowaniem ludzi:
- zagłada z trudem uporządkowanego środowiska,
- Zamęt w wewnętrznym ładzie,
- okoliczności mające spowodować kolejną ucieczkę do obcych miejsc,
- kolejne poczucie zagrożenia ludzi,
- dalsze przykre ukrywanie swych poplątanych życiorysów.
Idea przewodnia utworu:
- niszczycielskie działanie wojny, jej okrucieństwo, konieczność zabijania nieznanych ludzi powinna zostać zastąpiona wzajemnym szacunkiem, miłością, braterską pomocą,
- tylko wtedy uda się zamienić koszmary wojny w sen o szczęściu i bohaterstwie,
- to wówczas znękani okrucieństwem okupantów i nie tylko ludzie będą mogli odzyskać radość dnia codziennego.