- Film i telewizja sprawiły, że książka stała się bardziej dziełem sztuki niż jednym z wielu środków masowego przekazu.
- Pojawiło się w powieściach wiele nowych nurtów i trendów, dlatego zdefiniowanie ich charakteru jest prawie niemożliwe.
- Powieść jako odrębny gatunek ukształtowała się w XVIII wieku.
- Była niejako kontynuacją tradycji zapoczątkowanej przez fabularną prozę antyczną, apokryfy, romanse, prozę dokumentalną i publicystyczną.
- W XIX wieku Walter Scott (1771-1832) nazwał powieść „zmyśloną opowieścią wplecioną w ciąg zwykłych zdarzeń”.
- Powieść szybko zaczęła się różnić między sobą w treści i formie.
- Czytelnicy (długo!) oczekiwali w powieści historii zbliżonych do rzeczywistości.
- W zasadzie to dopiero wiek XX przyniósł szereg zmian w rozumieniu funkcji powieści.
- Korzenie powieści współczesnej sięgają wieków minionych.
- Cały czas trwają spory na temat osób i nurtów mających wpływ na formę utworów współczesnych.
- Sukces ma wielu ojców, więc wielu twórcom przypisuje się te zasługi.
- Największe przyznaje się kilku pisarzom z następujących krajów: Stanów Zjednoczonych, Francji, Niemiec i Irlandii.
- Za prekursora powieści nowoczesnej uznaje się Amerykanina Henry Jamesa (1843-1916), w jego utworach prym wiedzie psychologiczna konstrukcja postaci, a bohaterowie przedstawiają się poprzez akcję i ewoluują wraz z jej rozwojem,
- Francuz, który wpłynął na powieść to Marcel Proust (1871-1922), on jako pierwszy odrzucił zasadę opowiadania historii, zrezygnował z chronologii, narracja była często bez poczatku i końca, zaczynając się w dowolnym miejscu.
- Tomasz Mann (1875-1955) to niemiecki powieściopisarz, który także odcisnął swe piętno na powieściach współczesnych, był wnikliwym obserwatorem zmian zachodzących w Europie, interesowały go konflikty między duszą artysty a naturą zwykłego człowieka, analizował wzajemne relacje, ich skomplikowaną konstrukcję.
- Irlandczyk James Joyce (1882-1955) uznawany jest za twórcę, który „szeroko otworzył drzwi współczesnej powieści”, zastosował w swych utworach odbiegające od tradycyjnych kanonów tzw. „strumienie świadomości”, zrewolucjonizował formę powieści, stawiając na drugim planie samą fabułę, co nie oznacza niwelowania treści, bo krytycy dopatrują się wielu sensów i znaczeń, powiązanych z kondycją współczesnego człowieka.
- Oprócz Joyce’a mistrzynią w analizie „strumienia świadomości” była Angielka Virginia Woolf (1882-1941), która także stosowała nowatorską technikę, świat bohaterów budowała z wrażeń, ulotnych myśli i nastrojów, wprowadzała również zaburzona chronologię, przedstawiając upływ czasu tak jak odczuwali to jej bohaterowie.
- Niepokoje na scenie politycznej XX wieku, pojawienie się reżimów dyktatorskich, dwie wojny światowe wpłynęły na ukształtowanie się nowego typu powieści, czyli powieści politycznych.
- Borys Pasternak (1890-1960), Rosjanin, w kraju znany jako poeta, na świecie zyskał sławę powieścią „Doktor Żywago”, uznawanej za dzieło wybitne w dziedzinie polityki, ukazuje nadzieje związane ze zwycięstwem rewolucji 1917 roku, które wg twórcy „zniweczyła” bolszewicka władza ludowa.
- Aleksander Sołżenicyn (1918-2008), to kolejny Rosjanin, który podejmuje tematykę polityczną, w jego dziełach czytelnicy poznają kulisy stalinowskiego terroru.
- Brytyjczyk George Orwell (1903-1950) to także pisarz z inklinacjami politycznymi, podejmuje motyw nierówności społecznych, narastającej alienacji człowieka w zmieniającej się dynamicznie rzeczywistości, stechnikratyzowanym świecie.
- Arthur Koestler (1905-1983), Anglik, z pochodzenia Węgier, postać pełna sprzeczności, o radykalnych i wyjątkowo kontrowersyjnych poglądach, denuncjator – doniósł na swą przyjaciółkę władzom sowieckim, w wyniku czego poniosła śmierć, pisał o czystce w ZSRR, popełnił samobójstwo.
- Jean-Paul Sartre (1905-1980)Francuz, którego twórczość nazywana jest także polityczną, reprezentował nurt zwany egzystencjalizmem, w swych powieściach zajmował się problemem sensu ludzkiego istnienia, otrzymał Nagrodę Nobla (1964), ale jej nie przyjął, największym jego osiągnięciem jest wpływ na rozwój literatury współczesnej.
- Albert Camus (1913-1960), to kolejny Francuz, filozof – egzystencjalista, przeżył koszmar wojny, zdobywając przekonanie, że jedynie człowiek może nadać sens swojemu istnieniu, które z obiektywnego punktu widzenia wydawać się może absurdalne.
- Połowa XX wieku przyniosła nowy awangardowy kierunek we współczesnej literaturze francuskiej, nazwany „nouveau roman”, co po polsku oznacza „nowa powieść”.
- Prekursorem tego gatunku był pisarz i reżyser filmowy Alain Robbe-Grillet (1922-2008), według niego nowa powieść powinna zrezygnować z psychologizmu i realistycznej iluzji, koncentrując sie za to na spostrzeżeniach wzrokowych, autor w swych dziełach ludzi i przedmioty traktuje na równi jako elementy świata percepcji.
- W tym też czasie pojawiła się we Francji i innych krajach, tzw. powieść rzeka („roman fleuve”) , pokazuj ac najczęściej dieje jednej rodziny na tle konkretnej sytuacji społeczno-obyczajowej dnego okresu, w takiej powieści dopuszczalne były zakłócenia chronologii czasu i wydarzeń.
- Rozwój techniki w XX wieku przyniósł odbicie tego faktu w literaturze, szczególnie silny rozwój tego gatunku nastąpił po II wojnie światowej.
- Pisarze sięgnęli po tę tematykę, wykorzystując naukowe hipotezy i koncepcje fantastycznych wizji przyszłości.
- Herbert George Wells (1866-1946), Brytyjczyk ostrzegał przed niebezpieczeństwem, które niesie rozwój cywilizacji.
- Aldous Huxley (1894-1963), snuł futurystyczną wizję bezwzględnego świata, zdominowanego przez naukę i technikę, gdzie nie ma miejsca na człowieczeństwo, łączył te wątki, podobnie jak Wells z elementami politycznymi.
- Stanisław Lem (1921-2006), Polak poszerzał czytelnikom horyzont zainteresowań o granice ludzkiego poznania, łączył elementy fantastyki i innych gatunków literackich.
- John Ronald Reuel Tolkien (1892-1976), brytyjski pisarz, popularyzator literatury fantasy, stworzył serię baśniowo-fantastycznych historii opartych na średniowiecznych i przedśredniowiecznych sagach i romansach.
- Ray Bradbury (1920-2012), amerykański pisarz, należący do czołówki światowych twórców fantastyki.
- Nie sposób nie wspomnieć o współczesnych powieściopisarkach, które korzeniami sięga końca XIX wieku.
- Koniec wieku XIX to wybitne autorki, takie jak: Charlotte Brontë (1816-1855), czy George Eliot, właśc. Mary Ann Evans (1818 – 1880).
- Wiek XX przyniósł wiele nowych, ciekawych autorek.
- Doris Lessing (1919-2013), Rodezyjka (dziś Zimbabwe), angielska pisarka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, nazywana sumieniem czytelników i pisarzy, zajmowała się stosunkami pomiędzy białymi i czarnymi oraz funkcjonowaniem kobiet w swiecie zdominowanym przez mężczyzn.
- Pojawiło się jeszcze wiele nazwisk kobiecych wśród twórczyń powieści, m. in. Daphne du Maurier (1907-1989), Iris Murdoch (1919-1999), Margaret Forster (1938-2016), Margaret Atwood (1939).
- W II połowie XX wieku pojawiły się nawet wydawnictwa kobiece, publikujące wyłącznie książki kobiecych autorek, np. The Women’s Press czy Virago.
- Ważni dla literatury minionego wieku byli także tzw. pisarze katoliccy.
- Evelyn Waugh (1903-1966), angielski pisarz, najbardziej znany dzięki takim satyrycznym i w mroczny sposób humorystycznym powieściom, a także wykorzystujący motywy bliskie doktrynie katolickiej.
- Graham Greene (1904-1991), angielski powieściopisarz i dramaturg. Autor powieści psychologicznych, często z sensacyjną akcją wykorzystywaną dla ukazania problematyki etyczno-religijnej, w jego utworach czytelnik staje przed problemami natury egzystencjalnej, a sam autor poszukuje prawdy o człowieku, opisując jego niepokoje, dylematy i dramaty człowieka XX wieku.
- Literatura popularna to tak, która zdobywa duże rzesze czytelników.
- Dużą popularność w XX wieku zyskała utwory sensacyjne i książki detektywistyczne.
- Zainteresowaniem cieszyły się romanse i powieści historyczne oraz utwory osadzone w realiach życia akademickiego, które tworzyli autorzy wywodzący się z tego środowiska.
- W europejskiej elicie tej literatury wymienić trzeba Davida Lodge (1935) oraz Malcolma Bradbury (1932-2000).