Powieść w formie książkowej ukazała się w 1890 roku (wcześniej drukowana była w „Kurierze Codziennym”) i od lat trwa wokół niej dyskusja, dotyczy bowiem spraw uniwersalnych, ważnych dla każdego człowieka. Po II wojnie światowej była blisko 50 razy wznawiana, a także wydawana w wielu przekładach za granicą.
Dwutomowa powieść składa się z 37 rozdziałów, z których każdy stanowi pewną całość fabularną. Przeszła do literatury polskiej jako przykład wzorcowej realizacji postulatów gatunkowych powieści mieszczańskiej.
Akcja powieści umieszczona jest w latach 1878-1879, a najważniejszym motywem książki jest miłość Wokulskiego, kupca galanteryjnego, jak sam siebie nazywał, do zubożałej arystokratki Izabeli Łęckiej. Poszerzenie czasowe powieść uzyskuje dzięki pamiętnikowi Rzeckiego (Pamiętnik starego subiekta), a Rzecki opowiada w nim o dzieciństwie i młodości, udziale w Wiośnie Ludów (1848), co pozwala postrzegać powieść jako panoramę polskiego losu i przegląd społeczeństwa XIX wieku.
Akcja powieści toczy się głównie w Warszawie, występują postaci z różnych warstw społecznych (arystokracja, mieszczaństwo, inteligencja, chłopi i robotnicy). Na pierwszoplanowych opiera się fabuła powieści, drugoplanowe zaś, poszerzające wielowątkowość książki, wzbogacają galerię typów i charakterów, epizodyczne, bo i takich jest wiele, pojawiają się przy okazji jakichś zdarzeń tylko [po to, by stanowić tło i uzupełnienie obrazu społeczeństwa.
Postaci:
- Stanisław Wokulski,
- Izabela Łęcka,
- Ignacy Rzecki,
- Baronowa Krzeszowska,
- Baron Krzeszowski,
- Julian Ochocki,
- Kazimierz Starski,
- doktor Szuman,
- Henryk Szlangbaum.
Tytuł utworu ma podwójną wymowę, lalka pojawia się w relacji procesu pani Stawskiej (oskarżonej o kradzież), lalką salonową jest sama Izabela Łęcka.
„Lalka”
- powieść realistyczna,
- panorama społeczna Warszawy,
- idee pozytywistyczne,
- dialog z romantyzmem,
- symbolika.