Wędrówki po Polsce [powtórka z geografii]

Sprawdzian z działu: Krajobrazy Polski cz.2

Tematy wchodzące w zakres sprawdzianu:
1. Nizina Mazowiecka
2. Warszawa – krajobraz wielkiego miasta
3. Pojezierze Mazurskie
4. Wybrzeże Słowińskie

Zagadnienia do sprawdzianu:
1. Wymienia 3 cechy ukształtowania powierzchni Polski.
2. Wskazuje i nazywa pasy rzeźby terenu widoczne na mapie, kwalifikuje krainę geograficzną do konkretnego pasa rzeźby terenu (wszystkie krainy, które poznaliśmy w tym dziale, również te z poprzedniego sprawdzianu)
3. Potrafi wytłumaczyć jakie czynniki wpłynęły na wygląd krajobrazu Niziny Mazowieckiej, krajobrazu dużego miasta – Warszawy, Pojezierza Mazurskiego, Wybrzeża Słowińskiego.
4. Podaje cechy charakterystyczne Niziny Mazowieckiej, krajobrazu dużego miasta – Warszawy, Pojezierza Mazurskiego, Wybrzeża Słowińskiego. – potrafi wskazać te krainy na mapie fizycznej Polski.
5. Tłumaczy czym są starorzecza, wydmy śródlądowe, wydmy nadmorskie, jeziora przybrzeżne, wzgórza morenowe, sandry, jeziora rynnowe, jeziora morenowe, morena czołowa, klif.
6. Wymienia cechy obszarów miejskich, wady i zalety mieszkania w mieście.
7.Zna funkcje jakie pełni Warszawa i tłumaczy na czym polegają poszczególne funkcje Warszawy.
8. Rozpoznaje na schemacie elementy rzeźby polodowcowej (nazywa je).
9. Wie ile było zlodowaceń na obszarze Polski, zna ich nazwy zasięg oraz datę wycofania się ostatniego nasunięcia.
10. Odczytuje elementy geograficzne na mapie fizycznej Polski (nazwy rzek, jezior, miejscowości itd.) oraz planie miasta.
11. Zna atrakcje turystyczne Pojezierza Mazurskiego.
12. Zna czynniki tworzące takie elementy środowiska przyrodniczego jak: plaża, mierzeja, klif, wysoczyzna morenowa, wydma śródlądowa, wydma nadmorska.
13. Rozpoznaje na fotografii lub schemacie i po opisie charakterystyczne elementy Niziny Mazowieckiej, Pojezierza Mazurskiego, Wybrzeża Słowińskiego.

3 cechy ukształtowania powierzchni Polski

Występują równoleżnikowe (poziome) „pasy” rzeźby.
Są ona na przemian wypukłe i wklęsłe.
Tworzą je pobrzeża, pojezierza, niziny, wyżyny, obniżenia przedgórskie, góry.
Zdecydowaną większość kraju zajmują niziny.

Czynniki, które wpłynęły na wygląd krajobrazu Niziny Mazowieckiej, krajobrazu dużego miasta – Warszawy, Pojezierza Mazurskiego, Wybrzeża Słowińskiego

Nizina Mazowiecka

Największa pod względem powierzchni nizina w Polsce.
Leży w pasie nizin środkowopolskich.
Charakterystyczne typy form terenu to wysoczyzny, równiny i doliny rzeczne.
Równinny obszar Niziny pocięty jest w wielu miejscach szeroką doliną Wisły oraz jej dopływów, takich rzek jak: Narew, Wkra, Pilica czy Bzura.
Wysoczyzny to pofałdowane wzniesienia otoczone dolinami rzek. W wielu miejscach Wisła ma głębokie koryto, a to oznacza wysokie brzegi, stromo opadające w dół.
Krajobraz Niziny Mazowieckiej, podobnie jak krajobraz pojezierzy, był kształtowany przez dawne zlodowacenia.
Ponieważ lądolód skandynawski z Niziny Mazowieckiej ustąpił wcześniej niż z pojezierzy, dlatego też jej krajobraz zaczął szybciej ulegać niszczeniu przez procesy zewnętrzne, które przyczyniły się do zrównania jej powierzchni.
Wzniesienia zostały wyrównywane, a jeziora stopniowo zarastały i zanikały.
Charakterystyczna jest mozaika pół, nadrzecznych łąk i śródpolnych zadrzewień.
W środkowym kotlinowatym zagłębieniu rozbudowała się Warszawa – stolica Polski.
Inne wielkie miasta to Radom i Płock.
Mniejsze miasta wokół Warszawy to Pruszków, Legionowo, Piaseczno, Otwock, Wołomin, które razem ze stolicą tworzą one aglomerację warszawską o łącznej liczbie ludności ok. 2,5 mln.
Żyje tu wiele grup etnograficznych (ludowych), np. Łowiczanie.
W okolicy Grójca i Warki znajduje się ogromne zagłębie sadownicze – przeważają tam drzewa i krzewy owocowe, głównie jabłonie.

Krajobraz dużego miasta

Miasto to duży obszar intensywnie i planowo zabudowany.
Podlega odrębnej administracji, nieraz dzielonej na dzielnice.
Zamieszkany przez ludność wykonującą zawody nierolnicze.
Na terenie miast znajdują się domy mieszkalne wielorodzinne, zakłady przemysłowe, usługowe, szpitale, urzędy, biura, szkoły.
Jest wiele sklepów różnej branży, a także rozwinięta komunikacja – jeżdżą autobusy, tramwaje, pociągi, metro.
W dużych miastach są porty lotnicze.
Są kina, teatry, muzea, wystawy, liczne szkoły i wyższe uczelnie.
Do miast dostarcza się wodę z rzek i jezior.
Uciążliwość miast: hałas, zanieczyszczenie powietrza, ścieki, odpady, mało zieleni.

Rola stolicy

Warszawa jest ważnym ośrodkiem naukowym, kulturalnym, politycznym oraz gospodarczym.
Tutaj znajdują się siedziby m.in. Prezydenta RP, Sejmu i Senatu, Rady Ministrów oraz Narodowego Banku Polskiego.
Warszawa jest także siedzibą agencji europejskich.
Tutaj swe ambasady i konsulaty mają państwa obce.

Wady mieszkania w mieście

Zalety mieszkania w mieście

hałas,

zanieczyszczenie powietrza,

ścieki,

odpady,

mało zieleni

korki,

większa przestępczość,

odległości.

możliwość zdobycia ciekawej pracy (większy rynek pracy)

możliwość uprawiania sportu (hale, boiska, pływalnie)

różnorodność sklepów,

duży wybór szkół i uczelni,

różne rozrywki,

lepszy dostęp do opieki medycznej,

mieszkania w nowych i nowoczesnych apartamentach,

możliwość poznania wielu ciekawych ludzi,

lepsza komunikacja

Starorzecze – to jezioro odcięte od koryta rzeki, kiedyś będące jego zakolem, jest płytkie ma podkowiasty kształt.

Śródlądowe wydmy – w Kotlinie Warszawskiej wiatry usypały z piasków śródlądowe wydmy, można je zobaczyć w puszczach Kampinoskiej i Kurpiowskiej, a także w dolinach rzek Radomki i Pilicy. Obecnie wydmy są porośnięte przez lasy, dzięki czemu nie rozwiewa ich wiatr.

Pojezierze Mazurskie

Pojezierze Mazurskie leży we wschodniej części pasa pojezierzy.
Rzeźbę ukształtowały procesy związane z nasuwaniem i topnieniem lądolodu w czasie zlodowacenia Wisły (tzw. zlodowacenie północnopolskie).
W wyniku ocieplenia klimatu lądolód ustąpił 15 tys. lat temu i pozostawił materiał skalny (piasek, żwir, głazy) nazywany moreną.
Są liczne jeziora morenowe (Mamry, Śniardwy, Niegocin) oraz rynnowe, długie, wąskie i głębokie (Hańcza – najgłębsze w Polsce 108,5 m, Wigry, Jeziorak).
Jeziora tworzą wyjątkowo zróżnicowany krajobraz.
Połączone rzekami tworzą trasy żeglarskie nazywane Szlakiem Wielkich Jezior (10 km)
Największe wzniesienia: Dylewska Góra (312 m n.p.m.), Góra Szeska (309 m n.p.m.) – to wzniesienia moreny czołowej.
Równinne tereny to pola sandrowe (Równina Iławska, Mazurska).
Duży wpływ zimnych mas powietrza znad Rosji powoduje, że wschodnia część Pojezierza Mazurskiego to „polski biegun zimna” (Pojezierze Suwalskie).
Pojezierze Mazurskie to obszar atrakcyjny turystycznie (Kraina Wielkich Jezior Mazurskich).
Niegdyś zamieszkiwane było przez Mazurów , dziś pozostało ich niewielu (ok. 1400 osób).
Główne zajęcie to rolnictwo (uprawia się żyto, owies, ziemniaki, rzepak)

Lądolód – inaczej lodowiec kontynentalny to rozległa i gruba warstwa lodu (kilka tysięcy metrów), która pokrywała duże obszary Ziemi, współcześnie lądolody są na Antarktydzie i Grenlandii, lądolody kształtują powierzchnię, na której się znajdują.

Sandry – piaszczyste równiny, które powstawały przed czołem lądolodu.

Moreny to materiał skalny pozostawiony przez lądolód.

Moreny czołowe – powstają wzdłuż czoła lodowca, w formie wałów i pagórów równoległego do czoła. Tworzy je materiał skalny wyorany przez lodowiec (gdy lodowiec posuwa się do przodu, nacisk lodu na podłoże jest tak duży, że wystające skały zostają oderwane i przesuwają się wraz z lodem).

Moreny czołowe tworzą na Niżu Polskim najwyższe wzniesienia, np. Wieżyca (329 m n.p.m.) na Pojezierzu Kaszubskim, Dylewska Góra (312 m n.p.m.) i Szeskie Wzgórza (309 m n.p.m.) na Pojezierzu Mazurskim oraz ciągi wzgórz, są też na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce.

Pradoliny – to ogromne doliny rzeczne utworzone przez wody roztopowe na przedpolu lądolodu.

Plaża – pas nadbrzeżny pokryty materiałem sypkim: piaskiem, żwirem bądź ich mieszaniną, leżący nad brzegiem zbiorników wodnych, wykorzystywane są jedynie w celach rekreacyjno-wypoczynkowych, gdyż ze względu na nieurodzajność i niestabilność oraz możliwość zalania inna działalność gospodarcza jest niemożliwa, mylone są nieraz z leżącymi za wałem burzowym wydmami, na które podczas sztormów woda ze zbiornika nie sięga.

Wybrzeże Słowińskie

Wybrzeże Słowińskie to najbardziej na północ wysunięta część Pobrzeża Koszalińskiego, należącego do pasa nizin nadmorskich.
Jest to wąski pas lądu biegnący wzdłuż Morza Bałtyckiego, który stanowi nadmorską część Pobrzeża Koszalińskiego.
Rozciąga się od Kołobrzegu na zachodzie (ujście Parsęty) do Karwi na Wschodzie.
Pobrzeże Koszalińskie to obszar nizinny i zazwyczaj równinny, choć pojawiają się na nim wzgórza morenowe, a w głębi lądu charakterystyczne są morenowe wysoczyzny.
W ukształtowaniu terenu dominują równiny i obszary faliste.
Rzeźba wybrzeży powstała w wyniku działalności lądolodu, rzek, morza i wiatru.
Efektem budującej działalności morza są szerokie piaszczyste plaże oraz mierzeje (np. Półwysep Helski – część Pobrzeża Gdańskiego) odcinające fragmenty zatok morskich i tworzące jeziora przybrzeżne: Łebsko,
Na niektórych mierzejach występują piaszczyste wydmy, powstałe w wyniku działalności akumulacyjnej wiatru.
Ponieważ wiatr przenosi ziarenka piasku, wydmy przesuwają się np. wydmy w okolicach jeziora Łebsko.
Aby chronić ten unikatowy krajobraz – nadbrzeżne lasy iglaste czy wydmy, które porastają piaskownica zwyczajna mikołajek nadmorski utworzono tu Słowiński Park Narodowy.
Słabe gleby utrudniają rozwój rolnictwa, rozwija się przemysł oparty głównie na przetwórstwie ryb.
Rozwinięta infrastruktura turystyczna daje zatrudnienie wielu mieszkańcom tego regionu.
W portach zatrzymują się kutry, bezpieczeństwo żeglugi poprawiają latarnie morskie, główne porty Kołobrzeg, Darłowo, Ustka, Łeba.
Wąski pas lądu wzdłuż linii brzegowej, na którym zaznacza się działalność fal morskich to wybrzeże. Wyróżnia się dwie główne formy wybrzeża:
wybrzeże niskie – plaże – tworzą się w wyniku akumulacyjnej działalności morskich fal, które przenoszą na brzeg piasek. Często w niektórych ich częściach tworzą się wydmy.
wybrzeże wysokie – klify – tam, gdzie brzegi są wysokie, fale morskie mogą je niszczyć tworząc strome klify – powstające w wyniku podmywania podstawy tego brzegu przez fale morskie.
Pierwotni mieszkańcy Wybrzeża Słowińskiego to Słowińcy (jedno z plemion Pomorzan).
Muzeum Wsi Słowińskiej (skansen) jest W Klukach.

Bryza – wiatr wiejący nad morzem, w ciągu dnia wieje od morza, w nocy od lądu.

Mierzeje – ro wały piasku niesionego przez przybrzeżne prądy morskie.

Wydmy – wysokie piaszczyste wzgórza na mierzejach.

Jeziora przybrzeżne – powstają przez odcięcie zatok morskich narastającymi mierzejami.

Klif – urwisko brzegu morskiego lub jeziornego, powstaje w wyniku niszczenia wysokiego brzegu przez falowanie i ustawicznie przemieszczany przez nie luźny materiał skalny, fale podcinają brzeg, co prowadzi do tworzenia się w nim zagłębienia, w miarę pogłębiania się niszy następuje obrywanie się coraz wyższych partii brzegu i powstawanie stromego urwiska.

Zlodowacenia

Zlodowacenie to to objęcie dużego obszaru lądolodem, lądolód to nic innego jak ogromna masa lodu, umownie przyjmuje się że pola zwartego lodu na obszarze powyżej 180 tys. km² to lądolód.

W świetle badań – lodowiec nasunął się na obszar Polski cztery razy.

I zlodowacenie – podlaskie – miało najmniejszy zasięg (objęło ono północno – wschodnie obszary kraju)

II zlodowacenie – krakowskie – było najpotężniejsze, lodowiec oparł się o Karpaty i Sudety, dotarł do obniżeń śródgórskich., na skutek obniżenia granicy wiecznych śniegów, również w górach powstawały lodowce, czego dowodem są jeziora polodowcowe, np. Morskie Oko, Czarny Staw.

III zlodowacenie – środkowopolskie- , którego ślady są obecnie już nieco zatarte, jednak wciąż widoczne na obszarze Niżu Polskiego, w postaci np. moren, czy pradolin. Rzeźba charakteryzuje się terenem nizinnym, czasem lekko pofalowanym, nie ma tu jezior polodowcowych.

IV zlodowacenie – północnopolskie – objęło swym zasięgiem tylko północną Polskę. Dzięki temu, że nastąpiło ono stosunkowo niedawno, mogły zachować się liczne, bardzo ciekawe i urozmaicające krajobraz formy rzeźby polodowcowej, dominuje teren wysoczyznowy, co wiąże się z pozostawieniem materiału morenowego, wody lodowcowe wyżłobiły w nim rynny, często wypełnione wodą (są to jeziora polodowcowe – rynnowe). Kolejną formą rzeźby są różnego rodzaju pagórki, różniące się kształtem i materiałem budulcowym.

Zlodowacenie północnopolskie – najmłodsze ze zlodowaceń, zakończyło się około 10 -11,5 tysięcy lat wstecz

Epoka lodowcowa

Ostatecznie ukształtowała rzeźbę powierzchni Polski.
Dzięki niej obszary nie podlegające wpływom wcześniejszych orogenez uzyskały swój charakterystyczny wygląd.
Formy terenu na terenie Polski układają się równoleżnikowo, czyli idąc z północy na południe widzimy na przemian – tereny położone niżej i tereny wzniesione.