- Rozdział wstępny „Potopu” zawiera zawiązanie najważniejszych wątków powieści, jest jej schematem.
- Zaprezentowana szlachta laudańska stanowi symbol pozytywnych wartości narodowych, tj. patriotyzmu, wierności, poświęcenia, odwagi, rycerskości i braterstwa.
- Konflikt Kmicica ze szlachtą stanowi odzwierciedlenie charakteryzujące bohatera, rozdarcie między chęcią zaspokojenia własnych interesów (prywata) a służbą ojczyźnie.
- We wstępie czytelnik poznaje głównych bohaterów, dzięki czemu zna ich charaktery.
- Pierwsze zdanie o Wołodyjowskim informuje, że jest to „młody, ale bardzo wsławiony rycerz”.
- Od samego początku powieści stanowi Wołodyjowski symbol ideału Polaka.
- Oleńka Billewiczówna scharakteryzowana została pośrednio, Sienkiewicz ukazał znaczenie starego i wpływowego rodu Billewiczów, który uosabiał takie cechy, jak patriotyzm, szlachetność, sprawiedliwość, honor, religijność.
- Andrzej Kmicic (główny bohater) przedstawiony jest we wzmiance o jego, podjętej na własną rękę, walce.
- Jawi się jako człowiek, który nie znosi sprzeciwu, zwierzchnictwa, ale kocha ryzyko.
- Pisarz we wstępnym rozdziale kreśli sylwetki bohaterów i zapowiada kolejne ich dzieje.
- Do tego celu wykorzystał testament Herakliusza Billewicza.
- Z niego wynika, że Oleńka i Kmicic są sobie przeznaczeni.
- W testamencie p[podkomorzy wpisał jednak pewną klauzulę, że do ślubu nie dojdzie, jeśli „pan chorąży olszański (czego Bóg nie daj) szpetnymi uczynkami sławę swoja splamił i bezecnym był ogłoszony”.
- Słowa te w pewien sposób są zapowiedzią postępowania Kmicica.
- Testament dotyczący małżeństwa młodych rozpoczyna powieść, którą kończy jego realizacja, czyli ślub Oleńki z Kmicicem.
- Klamrowa budowa tekstu ma znaczenie optymistyczne, jest przesłaniem nadziei, dowodzi możliwości podniesienia się z upadku.
- Ramy czasowe wydarzeń są ściśle określone.
- Dotyczy to wszystkich części „Trylogii”.
- W „Potopie” to okres dwóch lat, od początku 1655 roku do końca 1656.
- Rdzeń fabuły stanowi pełna niespodziewanych zdarzeń historia miłosna.
- łączy się z wątkiem historycznym.
- Plan osobisty wydarzeń przeplatają wydarzenia istotne dla ojczyzny.
- Są też wplecione epizody.
- Sienkiewicz podniósł rangę polskiej powieści historycznej.
- Po mistrzowsku połączył w swych dziełach elementy różnych tradycji tego gatunku.
- „Potop” zawdzięcza eposom Homera opisy zbiorowych scen batalistycznych i pojedynków, a także liczne porównania homeryckie.