- Jeden z rodzajów esejów poświęcany bywa sztuce, autorem takich jest Zbigniew Herbert „Barbarzyńca w ogrodzie”, „Martwa natura” , a także Józef Czapski i Wojciech Karpiński.
- Eseista może także poświęcić swój utwór odbytej niegdyś podróży czy postaci, którą znał, mamy wówczas esej wspomnieniowy, np. J. Iwaszkiewicza „Podróży do Polski”,
- Może to być osoba ważna, godna przypomnienia, mówimy wtedy o portrecie eseistycznym.
- Esej historyczny zawiera rozważania o przeszłości, a piszącego nie krępują rygory rozprawy czy wykładu, nie obowiązuje go chronologia faktów, które może łączyć, popadać w dygresje, przechodzić od analizy do przykładów, np. Paweł Jasienica, „Polska Piastów”, „Polska Jagiellonów”,
- Na granicy traktatu i rozprawy filozoficznej stoi esej filozoficzny, a wpływ osobowości piszącego zaznacza się w sposobie ujęcia tematu i decyduje o wadze postawionego problemu, istotna jest przy tym siła skojarzeń autora eseju i podnoszone problemy niż konkretne rozwiązania prezentowane w szkicu, np. teksty Leszka Kołakowskiego czy ks. Józefa Tischnera,
- Ogromny dorobek eseistyczny zostawił Cz. Miłosz, np. „Rodzinna Europa”, „Ziemia Ulro”, „Widzenia nad zatoką San Francisco”, „Prywatne obowiązki”.