Utwór powstał w styczniu 1821 roku.
Ballada stała się jednym z ulubionych gatunków w literaturze romantycznej, łączy w sobie narrację i liryzm, opowiada o nieszczęśliwej miłości i nawiązywała do średniowiecznej formy.
„Romantyczność” Adama Mickiewicza została uznana za utwór programowy polskiego romantyzmu. Dostrzeżono w nim nowy, inny od oświeceniowego, sposób „ilustrowania” świata, choć oczywiście miała znamiona opowieści ludowej.
Trzy elementy wiersza wymagają krótkiego omówienia, pierwsze – to motto z utworu Szekspira, które mówi o przekraczaniu granic racjonalnego świata, drugie to sam tytuł „Romantyczność”, który niejako kieruje czytelnika na uczucia, emocje, a po trzecie – narrator jednoznacznie ustawia się po stronie świata uczuć, zmysłów, reprezentowanego przez Karusię. W przeciwieństwie do starca rozumie, że dokładnie świata ani człowieka nie da się poznać, ani poprzez zmysły, ani poprzez rozum, niezbędne jest bowiem szczególne doświadczenie duchowe, dane tylko niektórym niezwykłym jednostkom.
W „Romantyczności” występuje starzec, osoba racjonalnie poznająca świat, przy wykorzystaniu „szkiełka i oka”. Uważa się, że pierwowzorem starca był Jan Śniadecki, rektor uczelni wileńskiej, filozof, profesor matematyki i astronomii. W chwili wydania (1822 w tomie „Ballady i romanse”) postrzegano „Romantyczność” jako jako rodzaj polemiki poety ze Śniadeckim, cieszącym się ogromnym autorytetem. W niektórych kręgach uważano to za skandal.
Ballada Mickiewicza zainicjowała romantyczną dyskusję dotyczącą przedmiotu i sposobów poznawania świata, tzw. gnozeologiczną.
Prezentuje różne poglądy dotyczące źródeł poznania:
- oświeceniowy racjonalizm,
- romantyczny irracjonalizm.