Notatki naszego najmłodszego administratora, przygotowanie do sprawdzianu (klasa VI).
Wymień grupy zwierząt zaliczane do stawonogów i podaj po dwóch przedstawicieli każdej grupy.
- Najliczniejszy gatunkowo typ zwierząt na Ziemi.
Stawonogi dzieli się na:
Skorupiaki (np. raki, kraby)
- Pajęczaki (np. pająki, kleszcze, skorpiony),
- Owady (np. pszczoły, mrówki).
Opisz środowisko życia stawonogów.
- Stawonogi zamieszkują wszystkie środowiska nadające się do życia.
- Żyją w powietrzu (owady) w wodach słodkich i słonych oraz na lądzie.
Wymień charakterystyczne cechy budowy stawonogów.
- Stawonogi mają segmentowane ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok lub głowotułów i odwłok, chitynowy pancerz oraz odnóża, których poszczególne części są połączone stawowo, czyli w sposób ruchomy.
- W odwłoku mieszczą się narządy wewnętrzne.
- Chitynowy pancerz stanowi szkielet zewnętrzny.
- Stawonogi linieją, dzięki czemu możliwy jest ich wzrost. Stawonogi zrzucają zbyt ciasny pancerz, by móc rosnąć
- Do stawonogów należą: skorupiaki, pajęczaki, owady.
Wymień charakterystyczne cechy budowy skorupiaków.
- Skorupiaki posiadają ciało złożone z głowotułowia i odwłoka.
- Posiadają 5 par lub więcej odnóży krocznych.
- Ich chitynowy pancerz jest twardy i wysycony solami wapnia.
- Żyją w środowisku głównie wodnym, rzadko lądowym.
Omów funkcje życiowe skorupiaków: poruszanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie.
Poruszanie się skorupiaków:
- Poruszają się w różny sposób, mają liczne odnóża, które ułatwiają im poruszanie się.
- Pływają, np. krewetki,
- Kroczą (np. kraby,
- Niektóre prowadza osiadły tryb życia, np. pąkle, które przyrastają do kamieni, muszli i części statków, zanurzonych w wodzie.
Rozmnażanie się skorupiaków:
- Rozmnażają się płciowo.
- Przechodzą rozwój prosty, z jaja wykluwa się młody skorupiak podobny do postaci dorosłej.
- Rozwój złożony jest wówczas, gdy z jaja wykluwa się larwa, która dopiero po pewnym czasie przeobraża się w osobnika dorosłego..
Odżywianie się skorupiaków:
- Odżywiają się na wiele sposobów.
- Są roślinożercami, drapieżnikami lub filtratorami, odcedzają drobne cząstki pokarmu z wody.
- Żywią się jeszcze mniejszymi organizmami planktonowymi.
Oddychanie skorupiaków:
- Narządem oddechowym są skrzela, pierzaste wyrostki po bokach głowotułowia.
- Rak np., ma je schowane pod pancerzem.
- Zadanie skrzeli jest wymiana gazowa w środowisku wodnym.
Wymień charakterystyczne cechy budowy pajęczaków.
- Pajęczaki to typowo lądowe stawonogi.
- Ich ciało dzieli się na głowotułów i odwłok.
- Głowotułów jest mały, a odwłok duży.
- Pajęczaki mają pojedyncze oczy, odnóża gębowe (szczękoczułki i nogogłaszczki) i 4 pary odnóży krocznych na głowotułowiu.
- Przedstawiciele płci żeńskiej i męskiej różnią się od siebie wielkością, samice są zazwyczaj dużo większe
Omów funkcje życiowe pajęczaków: poruszanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie.
Poruszanie się pajęczaków:
- Pajęczaki żyją na łąkach, w lasach, w ludzkich domach.
- Poruszają się dzięki czterem parom odnóży krocznych znajdujących się w dalszej części głowotułowia.
Oddychanie pajęczaków:
- Wymiana gazowa odbywa się przez powierzchnię ciała (oddychają całym ciałem) poprzez tchawki lub płucotchawki.
- Płucotchawka to komora wewnątrz ciała, do której powietrze dostaje się przez przetchlinkę (podobnie jak u owadów).
- Wymiana wewnątrz komory odbywa się na płaszczonych wyrostkach ciała (blaszkach)..
Odżywianie pajęczaków:
- Niektóre są roślinożerne.
- Inne są pasożytami roślin i zwierząt, a także człowieka.
- Jeszcze inne są saprotrofami, czyli cudzożywnymi organizmami pobierającymi energię z martwych szczątków organicznych.
Rozmnażanie:
- Pajęczaki są rozdzielnopłciowe.
- Przedstawiciele płci żeńskiej i męskiej różnią się od siebie wielkością, samice są zazwyczaj dużo większe.
- Prawie wszystkie pajęczaki przechodzą rozwój prosty.
Wymień charakterystyczne cechy budowy owadów.
Owady są zwierzętami lądowymi.
- Mają zdolność lotu, dzięki skrzydłom na tułowiu.
- Ich ciało składa się z 3 części: głowy, tułowia i odwłoka.
- Na głowie mają oczy złożone, czułki, aparat gębowy.
- Nie widzą zbyt ostro, ale doskonale dostrzegają ruch.
- Ich czułki wyposażone są w komórki odbierające ze środowiska informacje o zapachach (węch) i kształtach otaczających przedmiotów (dotyk).
- Owady posiadają tzw. oczy złożone, ich ogromne oczy zbudowane są z wielu drobnych oczek.
- Budowa aparatu gębowego owadów zależy od trybu życia i rodzaju pobieranego pokarmu.
- Na tułowiu mają skrzydła i 3 pary odnóży.
- Odnóża mają różną budowę, w zależności od trybu życia owadów.
- Odnóża służą owadom do biegania, skakania, pływania i grzebania w podłożu.
- Owady przechodzą rozwój złożony, z larwą, jeśli występuje tylko postać larwalna to przeobrażenie jest niezupełne, a jeśli występuje larwa i poczwarka- to jest to przeobrażenie zupełne.
Omów funkcje życiowe owadów: poruszanie, odżywianie, oddychanie, rozmnażanie.
Poruszanie się owadów:
Do przemieszczania się po lądzie owady wykorzystują odnóża tułowiowe.
- Kształt odnóży danego owada jest uzależniony od jego trybu i środowiska życia.
- Niektóre skaczą (pchły), inne chodzą lub biegają, pływają lub czepiają się (np. wesz ludzka włosów), jeszcze inne grzebią.
- Wiele owadów lata.
Odżywianie owadów:
Większość żywi się pokarmem roślinnym.
- Zjadają liście, kwiaty, owoce, nasiona, odchody zwierząt, padlinę, wysysają soki roślinne.
- Drapieżne owady żywią się innymi owadami.
- Są też pokarmem dla np. ptaków.
- Odżywiają się też produktami wytwarzanymi przez człowieka.
- Niekiedy niszczą je, wyrządzając szkody.
Poruszanie się owadów:
Wiele owadów porusza się dzięki skrzydłom na tułowi i potrafi latać,
- Są też owady, które nie mają skrzydeł, np. rybiki cukrowe, ale potrafią szybko biegać.
- U niektórych (np. pcheł i wszy) – brak skrzydeł wiąże się z pasożytniczym trybem życia.
Rozmnażanie się owadów:
Rozmnażają się płciowo.
- Są rozdzielnopłciowe, oznacza to, że występują wśród nich osobniki płci męskiej i żeńskiej, niekiedy różniące się wyglądem.
- Samce na odwłoku posiadają narząd kopulacyjny służący do wprowadzania plemników do ciała samicy.
- Samice wielu owadów posiadają natomiast rurkę służącą do składania jaj, nazywaną pokładełkiem.
- Większość owadów przechodzi rozwój złożony, w którym występuje stadium larw. Larwa stopniowo przekształca się w osobnika dorosłego, ten proces nazywa się przeobrażeniem.
- Posiadają umiejętnościami przetrwania nawet w niekorzystnych warunkach środowiska.
Wymień rodzaje aparatów gębowych owadów
Owady mają różne aparaty gębowe, przystosowane do pobierania rozmaitych rodzajów pokarmów:
- Chrząszcz, który odgryza kęsy pożywienia ma aparat gryzący z ząbkowanymi chitynowymi płytkami, szczękami i żuwaczkami, które służą do odgryzania i rozdrabniania pokarmu,
- Komar żywi się krwią i ma aparat kłująco-ssący, który składa się ze sztylecika , który służy nakłuwaniu i elementów służących do ssania,
- Mucha domowa ma aparat liżąco-ssący, który składa się z krótkiego języczka, dzięki niemu mucha ma możliwość zlizywania płynnego pokarmu z powierzchni, na której siedzi, a potem wsysać go systemem rurek,
- Motyl wysysa pokarm w postaci płynnej z dna kwiatów za pomocą gębowego aparatu ssącego w postaci długiej rurki (ssawki).
Wymień typy odnóży owadów
Budowa odnóży wynika z trybu życia owadów:
- Turkuć podjadek ma skrócone i spłaszczone odnóża przypominające łopaty służące do drążenia tuneli w ziemi,
- Owady, kt6óre pływają (np. pływak żółtobrzeżek) ma spłaszczone odnóża przypominające wiosła, zaopatrzone we włoski, które zwiększają powierzchnię pływania,
- Odnóża kroczne(np. chrząszczy) są zazwyczaj długie i umożliwiają szybki bieg,
- Na odnóżach krocznych występują pazurki,
- Odnóża owadów, które skaczą (np. pasikonik zielony) są wydłużone i silnie umięśnione,
- Wiele owadów porusza się dzięki skrzydłom na tułowi i potrafi latać,
- Są też owady, które nie mają skrzydeł, np. rybiki cukrowe, ale potrafią szybko biegać.
- U niektórych (np. pcheł i wszy) – brak skrzydeł wiąże się z pasożytniczym trybem życia.
Wyjaśnij na czym polega przeobrażenie zupełne i przeobrażenie niezupełne
U owadów zachodzą 2 typy przeobrażeń.
Przeobrażenie niezupełne – w takim rozwoju larwy są podobne do postaci dorosłej, nie mają jednak rozwiniętych skrzydeł i nie mogą rozmnażać się płciowo.
Przeobrażenie zupełne – w takim rozwoju larwy są niepodobne do postaci dorosłej, przechodzą w trakcie rozwoju stadium larwy, jak i poczwarki.
Wyjaśnij jakie znaczenie dla przyrody oraz człowieka mają stawonogi (skorupiaki, pajęczaki i owady)
Znaczenie skorupiaków:
- Stanowią pokarm dla wielu gatunków zwierząt, głównie ryb, wielorybów, ptaków i ssaków.
- Krewetki, kraby, raki i homary stanowią szczególny przysmak w wielu krajach, nazywany owocami morza, ale niekiedy mogą stanowić przyczynę chorób alergicznych.
- Skorupiaki – drapieżniki (np. raki, kraby, homary) regulują liczebność zwierząt wodnych.
Znaczenie pajęczaków:
- Są elementem łańcucha pokarmowego.
- Zjadają np. komary i muchy.
- Są pokarmem dla innych zwierząt.
- Niestety, niszczą niektóre uprawy roślin.
- Niektóre wywołują choroby zwierząt hodowlanych i ludzi, np. kleszcze boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu, niektóre wytwarzają jad niebezpieczny także dla człowieka.
Znaczenie owadów:
- Pozytywne: zapylanie kwiatów (trzmiel), wytwarzanie miodu (pszczoła miodna|), oczyszczanie środowiska (mrówki), ich larwy wytwarzają materiał jedwab (jedwabniki),
- Negatywne : szkody w uprawach (np. stonka ziemniaczana), niszczenie produktów żywnościowych (np. wołek zbożowy), niszczenie drewnianych konstrukcji domów (np. termity).
- Niektóre z nich mogą niebezpiecznie ukąsić (np. osy, szerszenie), inne roznoszą drobnoustroje chorobotwórcze (pchły, wszy, komary), a np. muchy i karaluch roznoszą jaja robaków chorobotwórczych, do ich zniszczenia używa się preparatów owadobójczych.
Wyjaśnij pojęcia (co to jest i jaką funkcję/rolę pełni):
Szkielet zewnętrzny
- Występuje u stawonogów.
- Pełni rolę rusztowania podtrzymującego ciało znajdujące się na zewnątrz organizmu zwierząt bezkręgowych.
Linienie
- Odrzucenie twardej powierzchni ciała.
- Pozwala na powiększenie (wzrost) rozmiarów ciała.
Chityna
- Materiał, z którego zbudowany jest chitynowy pancerz, nasycony związkami wapnia.
- Obecna w dużej ilości w większości szkieletów zewnętrznych stawonogów, np. pszczoły miodnej, krabów czy krewetek.
- Stanowi dużą część masy skorupiaków.
- Pełni funkcję ochronną oraz funkcję szkieletu, do którego przyczepione są mięśnie.
- Zrzucany jest okresowo podczas linienia..
Filtratorzy
- Grupa organizmów odżywiająca się małymi fragmentami cząstek organicznych, odfiltrowywanych z wody.
Plankton
- Zespół organizmów unoszących się w wodzie, np. rozwielitki i oczliki.
- Częścią planktonu są skorupiaki, które stanowią pokarm wielu zwierząt.
Szczękoczułki
- Para odnóży gębowych pajęczaków
- Pełni rolę szczęk.
- Pomaga w orientacji w terenie.
- W niektórych znajdują się ujścia jadowe.
Nogogłaszczki
- Druga para odnóży pajęczaków.
- Uczestniczą w pobieraniu i rozdrabnianiu pokarmu.
- Pełnią też funkcje dotykowe..
Płucotchawki
- Płucotchawki to komory wewnątrz ciała, do której powietrze dostaje się przez przetchlinkę.
- Wewnątrz komory wymiana gazowa odbywa się na spłaszczonych wyrostkach ciała (blaszkach), które przypominają kartki w książce.
Tchawki
- Narząd oddechowy u stawonogów.
- Są jakby wypukleniem ścian ciała, tworząc sieć rurek różnej grubości.
Gruczoły przędne
- Występują na odwłoku pająka.
- Dzięki ich wydzielinie powstaje elastyczna nić, która twardnieje na powietrzu i jest wytrzymała na rozerwanie.
Przetchlinki
- Otwory w powierzchni ciała, przez które dostaje się powietrze do tchawek.
Poczwarka
- Stadium rozwojowe owadów poprzedzające postać dorosłą.
- Poczwarka nie porusza się i nie pobiera pokarmu.
Larwa
- Postać i stadium rozwoju organizmu.
- Wykluwa się z jaj i różni od postaci dojrzałej.