Współczesny pisarz J. J. Szczepański nazwał kulturę starożytnej Grecji uwerturą, prologiem „realizowanej później na wiele sposobów doskonałości”. Rzeczywiście, ogromny dorobek kulturowy zarówno Greków, jak i Rzymian fascynował twórców wszystkich następnych epok. Powroty do klasycznych motywów, wątków i pięknych form stworzonych przez tę epokę można scharakteryzować słowami wiersza Leopolda Staffa „Odys”:
„Każdy z nas jest Odysem,
co wraca do swej Itaki.”
W ten sposób antyk grecko-rzymski stał się jednym z głównych nurtów budujących kulturę europejską. Liczba późniejszych nawiązań i inspiracji jest ogromna, toteż wymienię je zgodnie z kolejnością epok i według motywów tematycznych. Średniowiecze: głównie malarstwo (np. chrystianizowanie postaci greckich herosów), filozofia św. Augustyna nawiązująca do Platona oraz filozofia św. Tomasza z Akwinu, czerpiąca z dorobku Arystotelesa. Ponadto „Boska komedia” Dantego (synteza chrześcijaństwa i kultury antycznej).
Renesans: w Polsce poezja („Pieśni”, dramat „Odprawa posłów greckich”, fraszki Jana Kochanowskiego oraz epikurejski duchem „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja). We Włoszech – rzeźba i malarstwo (np. Rafael „Szkoła ateńska”), działalność filozoficzna, literacka, nawiązywanie do myśli naukowej antyku (do Pitagorasa, Demokryta, stoików, epikurejczyków) przez humanistów (np. Leonardo da Vinci we Włoszech, F. Bacon w Anglii) itd. Życie i tworzenie według maksymy Terencjusza „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce” oraz motywów exegi monumentum, non omnis moriar Horacego, jak również motyw Arkadii.
Barok: nawiązania do stylu i charakteru eposu homerowego np. „Jerozolima wyzwolona” Torquata Tassa, w Polsce twórczość poetów sarmackich. Wątki malarskie (np. „Ikar” Rubensa).
Oświecenie: w architekturze powrót do klasycznych zasad piękna i umiaru (kolumnady, ganki, kopuły), w literaturze nawiązania do motywu prawego patrioty i obywatela.
Romantyzm: poezja tyrtejska w Polsce (np. twórczość Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego – „Grób Agamemnona”) oraz pozytywizm: „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza.
We współczesnej nam twórczości poetów i prozaików odwołania do antyku mają różny charakter, najczęściej służą ukazaniu korzeni naszej kultury lub przejawiają się ciekawymi rozmyślaniami nad pozornie nieistotnymi szczegółami (np. „Nike, która się waha” Zbigniewa Herberta).
[PG]