W czerwcu 1822 roku ukazał się w Wilnie pierwszy tom „Poezji” Mickiewicza, zawierający „Ballady i romanse”. Był to równocześnie pierwszy zbiorek poezji romantycznej w Polsce (cykl programowy).
Tom stał się manifestem romantycznej wizji człowieka i świata.Poeta odrzucił założenia klasycyzmu i poglądy oświeceniowe.
W otwierającej tom rozprawce „O poezji romantycznej” oraz w balladach „Romantyczność” i „Świteź” wyłożył poeta programowe zasady poezji romantycznej. Znalazła się w tej balladzie deklaracja, że „czucie i wiara” prowadza do poznania rzeczywistości, a nie zaś „mędrca szkiełko i oko”.
Istotna rolę odgrywa świat niewidzialny, czyli cuda, zjawy, widma, duchy i zjawiska nadprzyrodzone.
Znalazły się tu także wątki autobiograficzne. Ważny w tym zbiorze motyw nieszczęśliwej miłości badacze wiążą z faktem, że ukochana Mickiewicza, Maryla, wyszła za mąż w 1821 roku.
Różnorodne tematyczne ballady charakteryzuje m. in. nawiązanie do pieśni, podań, wierzeń ludowych, fantastyka, tajemniczość atmosfera grozy, mroczna sceneria.
W pozostałych balladach Mickiewicz dał przykład praktycznej realizacji wskazanych wcześniej norm romantycznych, uczynił to w następujących utworach:
- „Świteziance:,
- „Rybce”,
- „To lubię”,
- „Pani Twardowskiej”,
- „Liliach”.
W tych balladach, nawiązujących do ludowych wierzeń, wyobrażeń, bajek, pieśni i podań, przeciwstawił literaturze klasycystycznej, a także ugodowości wileńskich liberałów – oparty na folklorze nowy typ literatury narodowej.
Ta nowa literatura – podważała dotychczasowe sposoby poznania świata, mówiła też nowym językiem i „sięgała” do wnętrza, do istoty przedstawianego świata, odkrywała „żywe prawdy” i :łzy ludu”, wyrażając sposób myślenia o świecie i pragnienia nowych czytelników.
Ballady pokazywały inne życie historii, inny jej zapis, odsłaniały wszystko co bliskie naturze, związane z regionem i utrwalone w legendzie.
Podsumowując, zawierały:
- ludową moralność,
- „żywe prawdy”,
- realizm i fantastykę,
- nastrój tajemniczości i niezwykłości,
- cechy liryki, epiki i dramatu (synkretyzm).