- Konceptyzm to pierwszy chronologicznie i podstawowy kierunek baroku, kładący nacisk na wymyślną doskonałość języka poetyckiego, a także na subtelność myśli.
- Jednym z pierwszych teoretyków konceptyzmu był Maciej Sarbiewski, najsławniejszy europejski wykładowca i autor poetyki.
- Poddał on analizie pojęcie zasadnicze dla konceptyzmu, tj. puentę: powiedzenie celne i lapidarne, skupiające w sobie znaczenia pozornie sprzeczne, a w rzeczywistości znakomicie się uzupełniające.
- Konceptyzm uwydatniał zarówno harmonijne, jak i sprzeczne związki pomiędzy różnymi zjawiskami.
- Opierał się na teorii, że poezja powinna przede wszystkim zadziwiać czytelnika, zaskakiwać go niezwykłością operacji językowych, metafor, szokujących paradoksów i zestawień antytez.
- Poezja konceptyzmu była intelektualna, a zarazem zmysłowa.
- Wiersze miały pozór żywiołowych, napisanych jakby od niechcenia, jednakże dzięki świadomemu użyciu odpowiednich środków.
- Konceptyzm był w Polsce nurtem na tyle obcym, iż wymagał od naszych twórców wybitnego talentu i wysokiego poziomu oczytania.
- Zakładał również odpowiedniego odbiorcy, dlatego w naszej literaturze był zjawiskiem elitarnym, właściwym środowisku dworskiemu lub też wąskiemu kręgowi intelektualistów.
- Najczęściej przywoływanym przykładem polskiego konceptyzmu jest przeważająca większość dorobku poetyckiego Jana Andrzeja Morsztyna.
- Jego wiersze często głoszą idee zupełnie przeciwległe wobec pojęć barokowej liryki religijnej.
- Dostrzegając z całą wyrazistością przemijanie świata i nietrwałość rozkoszy, podmiot liryczny jednocześnie ku tym „niestałym dobrom” kieruje całą uwagę, a zna przy tym istotę „ślicznych pozorności”.
- Jednocześnie poeta zachowuje dystans wobec rzeczywistości, co również jest cechą właściwą dla konceptyzmu.
- Typowymi wierszami, w których Jan Andrzej Morsztyn kieruje się zasadami konceptyzmu, są: „Do trupa”, „Cuda miłości”, „Niestatek”.
[SR]