Bogurodzica
Bogurodzica to pieśń wyjątkowa i tajemnicza. Jest to pierwsza zachowana pieśń religijna, choć niewiele wiemy o jej pochodzeniu. Jej najstarszy zapis pochodzi z 1407 roku. Uważa się jednak, że jest znacznie starsza, zanim została zapisana, istniała w formie ustnej.
Wiele lat temu Aleksander Brückner, badając jej genezę, stwierdził, że jest to utwór „zamknięty na siedem pieczęci”. Czas jej powstania jest sprawą sporną, a uczeni określają czas jej powstania od X do XIV wieku, co wynika z analiz języka utworu. Nie jest znany równie z autor, ale legenda przypisuje autorstwo św. Wojciechowi.
Pieśń stała się przedmiotem wielu rozpraw naukowych, dlatego też znaleźć można wiele interpretacji utworu. Różne są opinie na temat jej oryginalności, niektórzy twierdzą, że Bogurodzica jest inspirowana innymi utworami (co wydaje się prawdopodobne, bo w średniowieczu bardzo często powtarzano uświęcone tradycją wzory). Zwolennicy tej opinii przywołują w tym względzie łacińską pieśń Salve Regina.
Analiza materiału językowego pozwala na pewne zawężenie czasu powstania Bogurodzicy, które określa się na przełom wieku XIII i XIV, są też badacze wskazujący nawet drugą połowę XII wieku.
Pieśń wpisuje się w zapoczątkowany w średniowieczu kult maryjny. Matka Boska i Jan Chrzciciel stają się pośrednikami między Bogiem a człowiekiem. W pierwszej zwrotce wierni proszą Maryję, by zjednała im swego syna, w drugiej zaś proszą, by Chrystus usłyszał ich głosy, spełnił ich prośby, zapewnił szczęśliwe życie doczesne (ziemskie) i zbawienie po śmierci.
W pieśni mamy do czynienia ze zbiorowym podmiotem lirycznym, są nim modlący się wierni, adresatów jest Maryja oraz Chrystus, nazwany w pieśni Gospodzinem. Jan Chrzciciel, podobnie jak Maryja, ma wspomóc wiernych w spełnieniu próśb.
Twórcę Bogurodzicy uważa się za poetę „dużej miary”, wskazując jego znajomość ówczesnej kultury, podkreślając kunszt językowy, w tym znajomość zasad średniowiecznej poetyki.
Podstawową zasadą zastosowaną w pieśni jest zgodność między wersem a zdaniem, jest to więc wiersz zdaniowy, nazywany także intonacyjno-składniowym. Każda zwrotka zawiera apostrofę i prośby, a oddziela je od siebie zwrot Kyrieleison, w znaczeniu Panie, zmiłuj się.
Powtarzalność apostrofy i prośby wprowadza pewną melodyjność, trzeba bowiem pamiętać , ż Bogurodzica, podobnie – jak i inne pieśni, zarówno kościelne, jaki i świeckie – pisano do melodii. Tak więc utwór ma cechy melodii i hymnu.
W wersach występuje różna liczba zgłosek (sylab), czyli wiersz jest asylabiczny, interesujący jest wewnętrzny (Bogurodzica-Dziewica) i zewnętrzny układ rymów. Bogurodzica w następnych stuleciach stała się inspiracją dla wielu twórców, m.in. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, ks. Jana Twardowskiego i wielu innych. Sięgał do niej i powoływał się w swych wystąpieniach także nasz papież Jan Paweł II
Bogurodzicę, jako pieśń bojową, śpiewali (według Długosza) rycerze pod Grunwaldem (15.07.1410) oraz pod Warną (10.11.1444), była też uznawana za pieśń państwową i pierwszy hymn narodowy.