Dante pisał swe dzieło przez wiele lat. Ten ogromny poemat, liczący ponad czternaście tysięcy wierszy w stu pieśniach, dzieli się na trzy części: “Piekło”, “Czyściec” i “Raj”.
Poeta – bohater „Boskiej komedii” – odbywa wędrówkę po piekle i czyśćcu, prowadzony przez rzymskiego twórcę Wergiliusza, który w utworze jest symbolem ludzkiej wiedzy. Przewodniczką bohatera po niebie jest jego ukochana Beatrycze. Przechodząc przez dziewięć kręgów piekielnych poeta poznaje dusze skazane na męki.
Wśród doświadczających grozy piekła znajdują się również ludzie szlachetni, którzy żyli w czasach przed Chrystusem (Homer, Horacy, Owidiusz). Oprócz wybitnych twórców starożytności grecko-rzymskiej, przywołana została również postać z mitologii greckiej – Charon, przewoźnik dusz przez rzekę Styks do krainy zmarłych. W „Boskiej komedii” pełni tę samą funkcję, co w opowieściach mitologicznych.
Pielgrzymka po zaświatach ma charakter symboliczny: przedstawia wznoszenie się człowieka z upadku i grzechu przez poznanie swych win i pokutę do świętości. Rozległa skala obrazów zawiera syntezę całego dorobku myśli i sztuki średniowiecznej (władza cesarska wiedzie ku szczęściu doczesnemu, religia objawiona zsyła natchnienie, a Kościół oświeca w dążeniu do szczęśliwości niebieskiej. Celem ludzkiego życia jest Bóg). Jednak ogrom różnorodnych spraw zawartych w utworze świadczy, że Dantemu zależy bardziej na ukazaniu głębi ludzkich przeżyć. Podczas wędrówki targają nim różnorodne uczucia, myśli, doznania, dążenia. Dlatego też poemat można traktować jako historię wyzwolenia człowieka, jego wznoszenie się po szczeblach poznania aż do najwyższego, jakby rajskiego, poznania rozumowego pojęcia ideałów, dobra i mądrości.
ZNACZENIE TYTUŁU
Dante zatytułował dzieło Komedia, w jego bowiem czasach słowo to nie oznaczało wcale utworu komicznego, zabawnego, ale opowieść prowadzącą do szczęśliwego końca. Opisana wędrówka prowadzi przecież do raju, który postrzegany jest jako miejsce zbawienia oraz ostatecznego zwycięstwa dobra. Przymiotnik boska został dodany przez potomnych, dla podkreślenia wspaniałości dzieła, poważnego i jakże ważnego tematu oraz nieustającego dążenia człowieka do spotkania z Bogiem.
BOSKA KOMEDIA – SYMBOLIKA LICZB I DOSKONAŁOŚĆ ŚWIATA
„Boska komedia” interpretowana jest na wiele sposobów. Po pierwsze dzieło Dantego ukazuje świat jako doskonałą konstrukcję całości, rzeczywistością rządzi hierarchia, a jedne byty bywają nadrzędne wobec innych. Ta doskonałość odbija się także w precyzyjnym podziale dzieła:
- Piekła,
- Czyśćca,
- Nieba.
Całość to tryptyk, a każda z części to 33 pieśni, co razem dale 99. Do piekła dołączona jest jeszcze pieśń wstępna, wiec cały poemat to 100 pieśni, obrazujących doskonałość wszechświata – dzieła Boga.
Każda z przestrzeni (piekło, czyściec, niebo) ma ponadto idealny, geometryczny kształt, uzupełniony dodatkowym elementem:
- piekło posiada przedpiekle,
- czyściec – raj ziemski,
- niebo – Empireum (siedzibę Boga).
Wszystkie te przestrzenie tworzą razem cyfrę 10, w ogóle skład struktury kreują jeszcze liczby. Szczególne znaczenie w „Boskiej komedii” mają:
- trójka (3), która symbolizuje Trójcę świętą,
- dziesiątka (10), będąca symbolem doskonałości,
- dziewiątka (9), która oznacza 9 kręgów i ponadto jest iloczynem dwóch trójek.
Geometryczna i arytmetyczna precyzja w ukazywaniu świata jest jeszcze dowodem reguły sprawiedliwości, w imię której człowiek odpowie za każdy grzech, a każdy dobry uczynek zostanie nagrodzony.
Takie podejście to wyraz scholastycznej teologii, która oznacza średniowieczną filozofię, poszukującą rozumowego uzasadnienia prawd wiary, a jej ambicją jest wyjaśnienie wszystkich prawd rządzących światem.
MISTYCZNY I ALEGORYCZNY CHARAKTER „BOSKIEJ KOMEDII”
- Mistyczny, bo za pomocą liczb i symboli przekazuje treści, których nie da się jednoznacznie wyjaśnić, celem jest jednak ukazanie wszechmocy Boga, doskonałego Stwórcy,
- Alegoryczny sens obrazuje drogę życia człowieka, nieraz grzesznego i zagubionego w labiryncie wydarzeń doczesnych, poznającego wszelkie rodzaje wini sposoby stopniowego oczyszczania się i uwalniania od grzechu i zła.
DYDAKTYCZNA I POLITYCZNA ROLA „BOSKIEJ KOMEDII”
Dante swoim dziełem działał na wyobraźnię ludzi swojej epoki.Jego realistyczne i bardzo plastyczne wizje były inspiracją dla kaznodziejów, malarzy i innych twórców, których dzieła umieszczane były w świątyniach. Te dantejskie sceny piekła budziły po prostu strach przed karą.
Dzieło to to także realistyczny obraz epoki i Włoch z początku XIV wieku, choćby poprzez umieszczenie w nim postaci historycznych.
W znacznej mierze dzieło ma również charakter polityczny, bo jak wiadomo sam Dante aktywnie uczestniczył w polityce, musiał też przez to opuścić rodzinną Florencję, dlatego dzieło należy postrzegać jako pewnego rodzaju rozrachunki z przeciwnikami , których w utworze umieścił w piekle.
Dante dokonał w swym dziele syntezy światopoglądu późnego średniowiecza, choć jednocześnie przekroczył jego czasowe granice, wprowadzając wiele motywów antycznych, uznawanych w jego epoce za pogańskie.
„BOSKA KOMEDIA” WSPÓŁCZEŚNIE
Współcześni komentatorzy dostrzegają w dantejskich wizjach piekła obraz świata w XX wieku, w tym ludobójstwo, totalitaryzm, obozy zagłady, wojny.
Eksponowany jest szczególnie aspekt wędrówki, postrzeganej jako droga życia człowieka, która wiedzie przez różne perypetie i cierpienie, ale prowadzi też do dobra, nadziei i spełnienia marzeń.