Cechami artykulacyjnymi samogłosek, dzięki którym rozróżniamy je i rozpoznajemy, są:
- położenie języka w jamie ustnej,
- układ warg,
- położenie podniebienia miękkiego.
Przy artykulacji samogłosek język wykonuje ruchy w kierunku poziomym i pionowym, zajmują właściwą pozycję dla danej samogłoski. W przypadku ruchu poziomego, język moze przesuwać się do przodu lub do tyłu.
- Do samogłosek o przednim położeniu języka zaliczamy: i, y, e, ę.
- Samogłoski o tylnym położeniu języka to: o,ą, u.
- Pozycję środkową (z lekkim odchyleniem do tyłu) zajmuje język przy wymawianiu samogłoski a.
Jeśli chodzi o ruch pionowy, język wznosi się w większym lub mniejszym stopniu w kierunku podniebienia twardego lub miękkiego. W ruchu tym rozróżniamy samogłoski:
- wysokie: i, y (przednie), u (tylną),
- średnie, mające nieco szerszy kanał: e, ę (przednie), o, ą (tylne),
- niską a.
Obserwując ruchy warg przy wymawianiu samogłosek, możemy stwierdzić, że wargi bądź to wysuwają się do przodu i zaokrąglają, bądź też wydłużają się w linii poziomej o przyjmują pozycję płaską.
- Do samogłosek o płaskim układzie warg należą: i, y, e, ę.
- Do samogłosek o układzie okrągłym zaliczamy: o, ą, u.
- Samogłoska a ma układ pośredni między samogłoskami okrągłymi a płaskimi.
Układ warg warg przy artykulacji poszczególnych samogłosek wiąże się z położeniem języka:
- Samogłoski przednie są płaskie.
- Samogłoski tylne – okrągłe.
Ze względu a położenie podniebienia miękkiego samogłoski, podobnie jak spółgłoski, dzielimy na:
- ustne, przy artykulacji których powietrze przechodzi tylko przez jamę ustna – e, a, i, y, o, u,
- nosowe, wymawiane przy opuszczonym podniebieniu miękkim, czyli mające oboi ustnego rezonans nosowy to ę, ę.