Obok języka ogólnopolskiego funkcjonują także jego terytorialne odmiany, nazywane dialektami.
Dialekt to mowa charakterystyczna dla mieszkańców większych regionów, które odpowiadają dzielnicom historycznym dawnej Polski. Chodzi tu oczywiście o Śląsk, Małopolskę, Mazowsze i Wielkopolskę.Dialekty różnią się między sobą, choć mają też pewne cechy wspólne, odróżniające je od języka literackiego, ogólnopolskiego.
Cechą wspólną wielu dialektów (poza Wielkopolską i Śląskiem Cieszyńskim) jest tzw. mazurzenie, oznaczające wymawianie dźwięków oznaczonych znakami sz,ż, cz, dż jako s, z, c, dz, np. szkoła/skoła, czapka/capka.
Inną cechą jest wymowa a pochylonego, co oznacza, że słyszymy je jako o, np. pan/pon, ciało/cioło.
Kolejny przykład to także e pochylone, gdzie podczas wymowy słyszane jest i lub y, zamiast e, np. mleko/mliko/mlyko.
Innym charakterystycznym przykładem jest dodawanie dodatkowego elementu (spółgłoski ł, h, j) w wyrazach rozpoczynających się samogłoską, np. Ameryka/Hameryka, Antoś/Jantoś.
Cechy dialektów i gwar widać także w odmianie wyrazów, np. w niektórych gwarach zmieniają się końcówki 1 osoby liczby pojedynczej, np. był-m/był-ch, wziął-em/wziął-ech. W innych przykładach zamiast końcówki – my, -ie używane są -wa, lub -ta, np. chodź-my/chodź-wa, chodź-my/chodź-ta.
Pewne odrębności dają się zauważyć w nazewnictwie, słownictwie, gdzie te same przedmioty, rzeczy zupełnie inaczej się nazywają, np.
- ziemniaki – pyry (wielkopolskie), grule ( góralskie),
- keks – cwibak (małopolskie)
- kaptur kapuza małopolskie)
- rzucić – ciepnąć (śląskie).
Różnice bywają również w składni, np. zdanie „chcę cię o coś zapytać?” – na wschodzie (Podlasie) zabrzmi „u mnie jest pytanie do ciebie”.
Język mniejszych regionów, nieraz także np. miast, może charakteryzować się też swoistymi cechami, jak i odznaczać się podobnymi jak dialekt tej części kraju. Mamy w tym przypadku do czynienia z gwarą, przykładem może być język podhalańskich górali.
Zdarzają się też przypadki utożsamiania pojęcia gwary i dialektu. W 2005 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uznał dialekt kaszubski za język regionalny. Od tego czasu niektóre ze szkół wprowadziły ten język do tzw. siatki godzin, istnieje także możliwość zdawania matury w tym języku.
Stylizacja gwarowa , nazywana też dialektyzacją to inaczej wprowadzanie do języka wypowiedzi elementów gwarowych (cech fonetycznych, fleksyjnych czy składniowych).