II cz. „Dziadów” to jedna z części dramatu A. Mickiewicza. Powstały w latach 1820-1821 w Kownie i ukazały się w drugim tomie „Poezji” A. Mickiewicza (1823) obok takich utworów, jak: „Grażyna”, „Powieść litewska”, „Upiór”, IV cz. „Dziadów”.
„Dziady” mają oryginalną, połączoną z elementami operowymi formę ludowego obrzędu, polegającego na wywoływaniu, tj. wspominaniu duchów, z których cierpień zebrani wyciągają odpowiednie nauki moralne. Mimo ogromnego zróżnicowania duchów (dzieci, zły pan, dziewczyna) oraz zróżnicowanych reakcji gromady na ich prośby i cierpienia – sens tych nauk jest podobny: człowiek nie może sprzeniewierzyć się własnemu człowieczeństwu, musi doświadczyć wszystkiego co ludzkie i po ludzku traktować drugiego człowieka.
Nawiązuje do ludowego obrzędu, podczas którego żywi przywołują duchy przodków. Akcja rozgrywa się późnym wieczorem, w Zaduszki (2 listopada) w cmentarnej kaplicy. Na wezwanie Guślarza zjawiaj a się następujące duchy:
- duchy lekkie , dzieci Józia i Rózi, które na ziemi nie zaznały cierpienia, za życia były rozpieszczane, spełniano ich zachcianki, a ich winą jest „zbytek słodyczy”, nie mogą się dostać do nieba, dlatego proszą o dwa ziarnka gorczycy i przekazują przestrogę:
„Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie”.
- duch pośredni – Zosi, pasterki, która za życia lekceważyła uczucia chłopców, jeden z nich nawet z tego powodu umarł, dziewczyna wówczas bezpowrotnie straciła umiejętność cieszenia się szczęściem. Zmarła nie zaznawszy miłości i błąka się teraz między niebem i ziemią, czuje pustkę, nudę, samotność. Pragnie , by młodzieńcy przyciągnęli ją do ziemi, by miała możliwość jej dotknięcia, niestety wiatr na to nie pozwala, ale Guślarz obiecuje jej, że kara wkrótce się skończy, dziewczyna przed odejściem przestrzega:
„Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie”.
- duch ciężki – widmo Złego Pana, dawnego właściciela wioski, który przeżywa męki, doznaje głodu i pragnienia, a ptaki – jego dawni poddani przypominają o występkach dziedzica. Zabierają mu jadło i nie chcą pomóc, bo za życia nie miał litości i współczucia dla innych, nie nakarmił głodnych, a potrzebujących odpędzał od swych drzwi. Za życia człowiek okrutny, podły i bezlitosny, zgromadzeni i w tym przypadku słyszą przestrogę:
„Kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nie pomoże”.
- duch pośredni – Zosi, pasterki, która za życia lekceważyła uczucia chłopców, jeden z nich nawet z tego powodu umarł, dziewczyna wówczas bezpowrotnie straciła umiejętność cieszenia się szczęściem. Zmarła nie zaznawszy miłości i błąka się teraz między niebem i ziemią, czuje pustkę, nudę, samotność. Pragnie , by młodzieńcy przyciągnęli ją do ziemi, by miała możliwość jej dotknięcia, niestety wiatr na to nie pozwala, ale Guślarz obiecuje jej, że kara wkrótce się skończy, dziewczyna przed odejściem przestrzega:
„Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie”.
- Gdy obrzęd się kończy pojawia się Widmo, milczy i nie reaguje na słowa Guślarza, ma wygląd młodego mężczyzny, na jego piersi w miejscu serca widać krwawiącą ranę, Widmo wpatruje się w jedną z kobiet zgromadzonych w kaplicy, ta nosi żałobę, ku zdumieniu zebranych Widmo nie odchodzi.
- Owo widmo, jak można się domyślać po lekturze IV. części „Dziadów” to Gustaw, który popełnił samobójstwo, a teraz przybywa na ziemię, aby przeżyć na nowo miłość, rozłąkę i cierpienie.
___________________________________________________________________________________
Plan wydarzeń:
- Zgromadzenie wieśniaków w przycmentarnej kaplicy.
- Przybycie dusz dzieci.
- Pojawienie się Złego Pana.
- Skargi pasterki Zosi.
- Tajemnicze Widmo młodzieńca.
______________________________________________________________________________________
Problematyka:
- więź między światem ludzi żywych i zmarłych,
- przesłania moralne pojawiających się duchów,
- problem winy i kary w ludowym (i romantycznym) postrzeganiu.
_______________________________________________________________________________________
Gatunek – dramat romantyczny
Występują też zauważalne związki z dramatem antycznym:
- jedność miejsca (kaplica),
- jedność czas (noc zaduszkowa),
- jedność akcji (obrzęd dziadów”).
_________________________________________________________________________________________
Dramat odwołuje się do wierzeń ludowych i trzech kręgów kulturowych:
- antycznego (motyw ptaków szarpiących ludzkie wnętrzności, znany z mitu o Prometeuszu,
- pogańskiego (pokarmy dla zmarłych, obrzęd „dziadów”, sposób przywoływania duchów, postać Guślarza /Starca),
- chrześcijaństwa (modlitwa, znak krzyża, aniołki, Boże prawa, czyściec, piekło, raj).
_____________________________________________________________________________________________
Wartość „Dziadów” cz. II polega przede wszystkim na tym, że są one oryginalną propozycją romantycznego dramatu, opartego na obrzędzie ludowym.