Epoki literackie to umowne okresy czasu w historii literatury powszechnej lub narodowej, w których dominują zbliżone do siebie kierunki literackie, epoki dzielą się na okresy. Ich granice są nieostre, często wyznaczane istotnymi wydarzeniami literackimi lub historycznymi. Charakterystyczne jest odmienne postrzeganie filozofii, kanonów literackich i sztuki.
| Epoka | Przedstawiciele (wybrani) | Uprawiane (charakterystyczne) gatunki literackie |
|
Starożytność (antyk) najdłuższy w dziejach okres, trwający od I tysiąclecia p.n.e. do upadku cesarstwa rzymskiego w V w n.e. |
Homer, Hezjod, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Pindar, Wergiliusz, Horacy, Owidiusz, Tacyt, Swetoniusz, Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz | Epos (epopeja) Tragedia Komedia Gatunki liryczne: pieśń, sielanka, oda, elegia, erotyk, hymn, tren, epigramat Gatunki biblijne: przypowieść, psalm, apokalipsa, hymn, lamentacja, modlitwa, list, kazanie |
|
Średniowiecze od V wieku n.e. do końca XV wieku |
François Villon, Wincenty Kadłubek, Jan Długosz, Janko z Czarnkowa, Gall Anonim | Żywoty świętych (hagiografia), kroniki, roczniki, epos rycerski, romans rycerski
Gatunki dramatyczne: misterium, moralitet, mirakl (miracle) Gatunki komediowe: farsa, intermedium. Inne gatunki literackie: dialog, plankt, kazanie, psalm, pieśń (np. pieśni hymniczne kościelne, katechizmowe itp.). |
|
Odrodzenie (Renesans) w Europie pierwsze idee w XIV wieku, głównie jednak wiek XV i XVI, w Polsce rozkwit w wieku XVI |
Dante Alighieri, Francesco Petrarka, Pierre de Ronsard, François Rabelais, Michel de Montaigne, Erazm z Rotterdamu, Miguel de Cervantes, Thomas More, Niccolo Machiavelli, Boccaccio, Wiliam Szekspir, Klemens Janicki, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski | Pieśń, tren, fraszka, sielanka (bukolika, idylla, ekloga), dialog, sonet, nowela, tragedia, psalm, esej, dramat szekspirowskiGatunki publicystyczne: rozprawy, traktaty, kazania |
|
Barok od końca XVI wieku do połowy XVIII, w Polsce rozkwit w XVII wieku |
Giambattista Marino, Pierre Corneille, Mikołaj Sęp-Sarzyński, Piotr Skarga, Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski, Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski, Jan Chryzostom PASEK, Jan III Sobieski, Elżbieta Drużbacka | Sonet, erotyk, fraszka , emblemat, epos, pamiętnik, list, tragedia, komedia, opera
Inne gatunki: kazania, elegie, hymny |
|
Oświecenie wiek XVII, w Polsce |
Daniel Defoe, Jonathan Swift, Denis Diderot, Jean-Jacques Rousseau, Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Adam Naruszewicz, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Karpiński, Stanisław Staszic, Alojzy Feliński | Bajka, satyra, poemat heroikomiczny (parodia eposu rycerskiego), utopia, komedia
Inne gatunki: hymn, pieśń, sielanka, oda, pieśń pochwalna lub dziękczynna Gatunki publicystyczne: traktaty, listy, rozprawy. Nowe gatunki: powieść, w tym powieść pistolarna, |
|
Romantyzm w Europie od końca XVIII wieku do Wiosny Ludów w 1848 roku, w Polsce od 1822 do 1863 (powstanie styczniowe) |
James Macpherson, Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, George Gordon Byron, Percy Shelley, Walter Scott, Heinrich Heine, Aleksander Puszkin, Michaił Lermontow, Victor Hugo, Aleksander Dumas, Alfred de Musset, Madame de Staël, Emily Brontë, George Sand, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Norwid, Kornel Ujejski, Władysław Syrokomla, Reofil Lenartowicz |
Romantyczne gatunki synkretyczne: dramat romantyczny (niesceniczny), powieść poetycka, ballada, poemat dygresyjny, epopeja
Gatunki „czyste”: sonet, hymn, oda, bajka, komedia, powieść historyczna, gotycka |
| Pozytywizm (realizm) czas po powstaniu styczniowym do lat 90.XIX wieku (używa się też terminu realizm na określenie dominującego prądu literackiego) |
Honoriusz Balzac, Stendhal, Mikołaj Gogol, Charles Dickens, Gustaw Flaubert, Fiodor Dostojewski, Lew Tołstoj, Adam Asnyk, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz | Powieść tendencyjna, realistyczna, historyczna, naturalistyczna, nowela, opowiadani, obrazek, felieton, w tym felieton z kroniką jako jego odmianą listy z podróży, liryka miłosna, filozoficzna, programowa: erotyki, pieśni, sonety |
|
Modernizm na gruncie polskim bywa |
Theophanem Gautier, Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Artur Rimbaud, Stephane Mallarme, Maurice Maeterlinck, Henryk Ibsen, August Strindberg, Selma Lagerlöf, Sigrid Undset, Emil Zola, Guy de Maupassant, Oskar Wilde, Joseph Conrad, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski, Władysław Reymont, Tadeusz Boy-Żeleński, Jan Kasprowicz | Sonet , hymn, erotyk, dramat naturalistyczny, dramat symboliczny, poetycki, dramat ekspresjonistyczny, powieść (nowa odmiana młodopolska), powieść autotematyczna, polifoniczna, epopejaFormy publicystyczne; esej, recenzja, felieton, manifest literacki |
|
Dwudziestolecie |
Marcel Proust, James Joyce, Andre Gide, Tomasz Mann, Fiodor Dostojewski, John Galsworthy, Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska, Witold Gombrowicz, Witkacy, Jerzy Szaniawski, Bolesław Leśmian, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Krzysztof Kamil Baczyński, Julian Przyboś |
Powieść w różnych odmianach: psychologiczna, społeczno-obyczajowa, powieść rzeka (saga rodzinna), powieść polityczna, paraboliczna, opowiadanie, manifest literacki, esej, dramat groteskowy, ballada, erotyk, satyra, sielanka, sonet, hymn, pieśń, oda, elegia, piosenka kabaretowa, ballada podwórzowa, wiersze – notatki, wiersze – monodramy |
|
Literatura współczesna |
Aleksander Kamiński, Władysław Broniewski, Leopold Staff, Julian Przyboś, Jan Brzechwa, Kazimiera Iłłakowiczówna, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Arkady Fiedler, Melchior Wańkowicz, Konstanty Ildefons Gałczyński, Miron Białoszewski, Zofia Nałkowska, Marek Hłasko, Władysław Borowski, Stanisław Grochowiak, Gustaw Herling-Grudziński, Leopold Buczkowski, Hanna Krall, Kazimierz Moczarski, Jan Kott, Czesław Miłosz, Zbigniew Herbert, Władysław Tatarkiewicz, Sławomir Mrożek, Alain Robbe- Grillet, Nathalie Sarraute, Samuel Beckett, Halina Poświatowska, Jarosław Marek Rymkiewicz, Tadeusz Różewicz, Leszek Kołakowski, Stanisław Barańczak, Stanisław Lem, Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Adam Zagajewski, Edward Redliński, Ryszard Kapuściński |
Wiele gatunków paraliterackich i synkretycznych, niejednorodnych,
powieść (filozoficzno-refleksyjna, dokumentalna z elementami autobiografii, reportażowo- dokumentalna, powieść nowatorska, reportaż (także ten zbeletryzowany), groteska, esej, dziennik intymny, pamiętnik, opowiadanie, nouveau roman (nowa powieść), dramat absurdu, w poezji wszystkie stworzone wcześniej gatunki, ulubiona forma to wiersz wolny. |