Jarosław Iwaszkiewicz
(20 lutego 1894 – 2 marca 1990)
Polski poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista i tłumacz. Urodził się pod Kijowem i tam dorastał. W Kijowie ukończył gimnazjum, studiował prawo i uczył się w konserwatorium, choć studiów nie ukończył (miał wykształcenie niepełne wyższe). Wtedy też rozpoczął działalność literacką publikacją wiersza „Lilith” (1915) w piśmie „Pióro”.
Ważny cykl to “Oktostychy”, w którym zaprezentował poetyckie definicje pojęć takich jak szczęście, erotyk, miłość itp.
Od 1818 roku przebywał w Warszawie, po rozwiązaniu 3 Korpusu Polskiego, w którym służył, w stolicy nawiązał kontakty z młodymi poetami, współpracował z pismem „Zdrój” i „Skamander”. W 1922 roku ożenił się z Anną Lilpopówną, córką znanego przemysłowca, a związek przetrwał 57 lat.
Kiedy na świecie pojawiła się pierwsza córka Iwaszkiewiczowie zamieszkali w Stawisku pod Warszawą (koło Brwinowa), od tego czasu nazywano go „pan na Stawiskach” , choć reguły tego domu były domeną Anieli Pilawitzcowej. Przed wojną, w latach 1923-1925, Iwaszkiewicz pracował jako sekretarz marszałka Sejmu Macieja Rataja, następnie Ministerstwie Spraw Zagranicznych jako dyplomata w Kopenhadze i Brukseli.
W latach 30. twórczość Iwaszkiewicza uległa krystalizacji, a twórca zaczął kreować własną wizję człowieka. Już wtedy krążyły plotki o homoseksualizmie artysty, choć jak twierdził nie stanowiło to konkurencji dla miłości do żony i córek. Jak twierdził poeta sam o tych fascynacjach opowiedział żonie.
Kryzys w rodzinie przyniosła raczej choroba psychiczna żony Anny, która stopniowo nasilała się . Leczenie przyniosło skutek i pod koniec lat 30. Anna wróciła „do życia”. Wojna zniszczyła wiele planów artysty, który lata te spędził z rodziną w Stawiski, udzielając pomocy, w tym także schronienia wielu Żydom.
Iwaszkiewicz przez kilkadziesiąt lat był bardzo mocno związany z Sandomierzem, gdzie bywał co roku. Temu miastu i regionowi poświęcił wiele utworów, m.in. „Czerwone tarcze”, „Wycieczkę do Sandomierza” (1953), fragmenty „Pejzaży”, liczne wiersze, zebrane w albumie”Sandomierz” (1956). W Sandomierzu powstało „Lato w Nohant”, „Młyn nad Utratą”, „Zygfryd i Róża”.
Przez kilkanaście lat w Muzeum Literatury znajdowała się ekspozycja poświęcona życiu i twórczości pisarza, obecnie w muzeum na zamku znajduje się stała wystawa iwaszkiewiczowska.
Po wojnie był posłem na Sejm PRL (od 1952 roku do śmierci), przewodniczył Polskiemu Komitetowi Obrońców Pokoju, nagrodzono go Orderem Budowniczego Polski Ludowej i Nagrodą Leninowską „Za utrwalanie pokoju między narodami” (1970), był prezesem Związku Literatów Polskich w latach 1945-49 i 1959-1980, nie pozwolił wyrzucić ze związku Stefana Kisielewskiego, Pawła Jasienicy i wielu innych pisarzy niewygodnych dla władzy.
Słynna jest historia miłości artysty do Jerzego Błeszczyńskiego, tragedią dla Iwaszkiewicza był związek Błeszczyńskiego z kobietą i jego śmierć na gruźlicę w 1959 roku. Powstaje wówczas opowiadanie „Kochankowie z Marony”. Od tego też czasu artysta przygotowuje się jakby na własne odejście.
O randze twórczości Iwaszkiewicza świadczą głównie opowiadania i nowele, m.in. „Panny z Wilka” (1933) i „Młyn nad Utratą” (1936). Nowe przemyślenia i nastrojowe historia pojawiają się w „Pasjach błędomierskich”, „Matce Joannie od Aniołów”, „Młynie nad Lutynią”, „Snach”, „Ogrodach”, „Nocy czerwcowej „, „Śpiewniku włoskim” oraz „Mapie pogody” (1977), które uważa się za najlepsze tomiki poetyckie Iwaszkiewicza.
Cenione są również dramaty, m.in. „Lato w Nohant”, „Maskarada”, „Wesele pana Balzaca”, szkice i eseje biograficzne oraz „muzyczne”, np. „Spotkania z Szymanowskim”, „Chopin”, wspomnienia „Podróże do Polski”, felietony, recenzje i przekłady Claudela, Tołstoja, Czechowa, Andersena.
Wiele utworów zostało zekranizowane, np. „Matka Joanna od aniołów”, „Brzezina” czy „Panny z Wilka”. Obecnie w Stawiskach funkcjonuje Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów.