Część zewnętrzna egzaminu maturalnego ma sprawdzić umiejętność czytania ze zrozumieniem i pisania własnego tekstu.
Ta część matury może zostać poszerzona (dla chętnych) o jeszcze jedną pracę pisemną (poziom rozszerzony).
Zdający otrzymuje tekst nieliteracki (np. popularnonaukowy, publicystyczny, fachowy), składający się z około 1300-1500 słów, test (12-16 pytań) bądź polecenie napisania streszczenia tekstu.
Drugą częścią matury pisemnej jest wybranie jednego z dwóch zadanych tematów i napisanie własnego tekstu o literaturze, kulturze czy języku. Ta część jest najbardziej zbliżona do „starych reguł” zdawania matury z języka polskiego, toteż skoncentrujmy się na razie na teście.
Stając przed nowym, nieznanym tekstem warto przeczytać go kilkakrotnie, starając się zapamiętać najważniejsze jego tezy. Warto też zastanowić się, z jakim typem tekstu mamy do czynienia, jego genezą, nad jego adresatem, nadawcą, terminami (o ile się pojawią).
Kolejną ważną rzeczą jest bardzo dokładne czytanie pytań. Każde pytanie ma na celu sprawdzenie umiejętności czytania ze zrozumieniem. Dlatego też pytania są formułowane w konkretny sposób i wymagają jasnej i konkretnej odpowiedzi. Przykładowo po tekście traktującym o przemianach współczesnego języka polskiego mogą wystąpić pytania typu:
Autor powołuje się w akapicie 1 na opinię prof. A. Markowskiego, czego ona dotyczy? Lub: Autorzy rozważają problem mody językowej. Jakiego zjawiska językowego dotyczy zastrzeżenie uczynione przez nich w akapicie 2?
Pytania są konkretne i zawężone do określonych fragmentów tekstu. Nie należy zatem pisać wszystkiego, co się wie, lecz skoncentrować się tylko na konkretnym zagadnieniu i odpowiedzieć tylko na podstawie przeczytanego tekstu. Należy umieć kojarzyć pewne „słowa-klucze”, występujące w tekście, mogące później się przydać. Ta część matury pisemnej, choć nowa, nie powinna stanowić większego problemu, o ile zdający będzie w stanie skoncentrować się na czytanym tekście, zrozumie go i da konkretną odpowiedź.
Pisanie własnego tekstu, czyli druga część matury zewnętrznej, różni się tylko tym od starej matury, że są do wyboru dwa tematy, i że pisze się na podstawie podanego fragmentu dzieła literackiego.
W tej części nie wystarczy sam tekst bazowy. Zdający musi odwoływać się do swoich wiadomości, lektur i elokwencji.
Część rozszerzona egzaminu maturalnego z języka polskiego wygląda podobnie. Inne są tylko teksty, stanowiące punkt wyjścia do pisania samodzielnej pracy (trudniejsze), inne są zadania, stojące przed zdającym (ambitniejsze), inne są też kryteria oceny (surowsze).
Przygotowując się do pisemnej matury z języka polskiego nie wolno zapomnieć o dobrej znajomości lektur szkolnych, orientacji historycznoliterackiej i znajomości terminów z zakresu teorii literatury. Do tego wszystkiego trzeba sięgać podczas tworzenia swojej pracy. Reszta, to już tylko zrozumienie tematu i odpowiednie opracowanie go.
[Andrzej Grodzki]