Ruch religijno-kulturalny w XVI i XVII wieku zwalczający reformację i jednocześnie dążący do odnowy Kościoła katolickiego.
Rozejście się teologicznych koncepcji zwolenników i przeciwników reformacji przyniosło w konsekwencji rozbicie chrześcijaństwa zachodniego na katolicyzm i protestantyzm.
Doktryną katolicką i jej doprecyzowaniem zajął się sobór w Trydencie (1545-1563), który rozpoczął kolejny etap reformowania kościoła, nazywany kontrreformacją lub reformą katolicką.
Szczególną rolę odegrał na tym polu, założony w XVI wieku zakon jezuitów, oficjalnie nazywany Towarzystwem Jezusowym. Jezuici zabiegali o wiernych w całej Europie i nie tylko poprzez”
- zakładanie szkół, kolegów i uniwersytetów,
- reformę spowiedzi, gdzie znaczącą funkcję pełnić zaczęła wiedza o psychice człowieka i jego uwikłanie w zło,
- inspirację twórczości artystycznej i literackiej,
- szeroko rozumiane kaznodziejstwo, będące odpowiedzią na takie działania protestantów.
Zmiany w Kościele katolickim odnosiły się także do przeżycia religijnego, któremu coraz szerszej przyznawano aspekt indywidualny. Warto w tym względzie przypomnieć o rozwoju mistyki, której istotą jest dążenie do bezpośredniego spotkania, kontaktu z Bogiem.
W XVI wieku dość liczna grupa mieszczan i szlachty wybrał protestantyzm jako swoją religię, jednak podejmowane przez Kościół katolicki działania, w tym zakonu jezuitów, wielu z tych co odeszli, powróciło do kościoła katolickiego.