„Kordian” powstał jesienią 1833 roku w Genewie, a rok później poeta opublikował go bezimiennie w Paryżu. Zaplanowany został jako polemika z koncepcjami politycznymi przedstawionymi przez Mickiewicza w „Dziadach” drezdeńskich. Konflikt między poetami miał charakter osobisty.
Posługując się tematem historycznym (wydarzenia w akcie II i III rozgrywają się w latach 1828 i 1829), prezentował aktualną po upadku powstania listopadowego problematykę polityczną, moralną i literacką, czyli sytuację narodową, aktualną i bliską poecie. Podejmuje też problematykę egzystencjalną.
Zaplanowany początkowo jako trylogia, „Kordian” miał przedstawiać obraz pokolenia, które podjęło i przegrało walkę o niepodległość. Z tego zamierzenia poeta zrealizował część pierwszą, która nawiązywała do przygotowywanego w 1829 roku zamachu na cara Mikołaja I, który koronował się wówczas na króla Polski.
Część tę zatytułował „Spisek koronacyjny” i poprzedził wzorując się na „Fauście” Goethego „Przygotowaniem i Prologiem”, których zadaniem było pełnienie funkcji historycznej i filozoficznej, wprowadzającej do całej „Trylogii”. Być może własnie dlatego utwór, na pierwszy rzut oka, wygląda na niedokończony. Wrażenie to pogłębia kilka scen aktu III (7,9,10), których tematyka nie pojawia się w Części pierwszej trylogii. Dramat ma więc kompozycję luźną i otwartą, umożliwiającą dopisywanie dalszego ciągu.
Taka kompozycja, a także obraz niektórych scen wskazują na związki „Kordiana” z modnymi w czasach Słowackiego romantycznymi inscenizacjami w paryskich teatrach, przeznaczonych dla szerokiej publiczności, a trzeba powiedzieć, że te spektakle budziły ogromny zachwyt także i Słowackiego i na wzór takich właśnie widowisk tworzył następnie „Kordiana”, Balladynę” i „Lillę Wenedę”.
Z doświadczeń tych korzystał w sposób oryginalny i twórczy, na pierwszy plan wysuwał jednego bohatera , a jego dzieje konstruował z luźnych obrazów, odległych od siebie w czasie i przestrzeni. Rezygnował z przedstawiania akcji jako ciągu dramatycznych starć bohatera z przeciwnikami, a cały splot napięć i konfliktów przenosił niejako do wnętrza bohatera, by w pełni ukazać jego romantyczną, rozdzieraną wewnętrznymi sprzecznościami osobowość.
W takim ujęciu utwór dramatyczny nabierał cech lirycznego poematu, zamiast dramatycznej fabuły , zmierzającej do punktu kulminacyjnego i rozwiązania, poznajemy biografię głównego bohatera w sposób epicki, bowiem poeta koncentrował ją wokół kilku punktów kulminacyjnych i nie wiązał scen zależnościami przyczynowo-skutkowymi. Całość pozostawała otwarta, bez charakterystycznego dla gatunków dramatycznych rozwiązania.
Słowacki wykorzystywał różne formy podawcze (monolog, obraz sceniczny, dialog) i ujawniał emocjonalne i intelektualne wnętrze bohatera, nie dawało to dzięki termu efektu odrealnienia postaci. Kordian ukształtowany został jako postać nieprzeciętna, bogata i skomplikowana, skazana przez historię na tragiczną konieczność dokonywania wyboru, nieustannie też zmienia się, co jest tylko poświadczeniem jego ludzkich zachowań.
„Kordiana” pisał Słowacki jako generalną rozprawę z programem poetyckim i politycznym Mickiewicza, dlatego tak konstruował postać swego bohatera, aby przez jego losy podważyć Mickiewiczowską koncepcję poezji wodzowskiej (tyrtejskiej) i mesjanistycznej. Kordian jako typ romantycznego poety przypomina Konrada i podobnie jak on formułuje koncepcję jednostkowego działania i poświęcenia za wolność zbiorowości. Jednak w zetknięciu z rzeczywistością program okazuje się złudnym marzeniem, a poetycka wyobraźnia i samotnictwo romantyczne osłabiają wolę bohatera. Sama poezja staje się czynnikiem demobilizującym, nie sprzyja ani stworzeniu nowego programu, nie jest też w stanie popchnąć bohatera do patriotycznego czynu. Staje się za to źródłem jego wewnętrznych konfliktów i życiowych klęsk.
W „Kordianie” została przedstawiona biografia romantycznego młodzieńca, który doświadcza lęku przed życiem, melancholii, zniechęcenia, nudy. Czuje sie samotny i niezrozumiały.
Doskonale zobrazowane zostały dylematy wewnętrzne bohatera za pomocą rozszczepienia osobowości na dwie odrębne personifikacje (Strach i Imaginację). Z takich pomysłów Słowackiego skorzystał później Stanisław Wyspiański.
Poetę interesował przede wszystkim proces psychicznego i politycznego dorastania chłopca do czynów męskich. Interesowały go wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny, które zdeterminowały postępowanie Kordiana i spowodowały, że czynom tym nie mógł sprostać. Mimo wszystko Kordian urzeka czystością intencji, wielkością patriotycznego poświęcenia, prawdą wewnętrznych zmagań z własną słabością, tragicznym rozdarciem między wielkością celu a postępowaniem obciążonym bagażem wzniosłej etyki.
W „Kordianie” mamy również literacką refleksję nad powstaniem listopadowym.Podkreślając wielkość i szlachetność działań powstańczego pokolenia, słowacki pokazuje także jego moralną i polityczną niedojrzałość, brak nowej etyki o wolne państwo, brak odwagi do sięgania po władzę polityczną. Winą za klęskę poeta obciążył wojskowych i ideowych przywódców powstania, uczestników spisku pokazał jako bohaterów tragicznych, dlatego z niepokojem patrzył na perspektywę odzyskania przez kraj niepodległości.
Warte podkreślenia są zachowane w oryginalny sposób wymagania sceny i teatru. Po mistrzowsku zbudował poeta sytuacje dramatyczne, ograniczenie w ważnych scenach tekstu (scena koronacji „Przysięgam!” jest najkrótsza scena w dramaturgii światowej). Doskonale też poeta prezentował różne konwencje pisarskie: realizm, symbolikę, wizyjność, fantastykę.
„Kordian” został wystawiony w Krakowie w Teatrze im. J. Słowackiego w 1899 roku.
Podsumowując:
- bohater romantyczny,
- wędrówka w poszukiwaniu wartości,
- czyn indywidualny,
- „Polska Winkelriedem narodów”,
- polemika z Mickiewiczem.